ΓΡΑΦΕΙ Ο
ΜΑΡΙΟΣ ΑΔΑΜΟΥ

Την θετική και συνεχή αναπτυξιακή πορεία της κυπριακής οικονομίας την τελευταία πενταετία ανέκοψε απότομα η πανδημία του κορωνοϊού, η οποία έπληξε σημαντικά αρκετούς παραγωγικούς τομείς.

Μάλιστα, η κυπριακή οικονομία μετά από πέντε έτη οικονομικής ανάπτυξης μετά την οικονομική κρίση του 2013, επέστρεψε το 2020 εκ νέου σε αρνητικά πρόσημα, με τον ρυθμό ανάπτυξης να υπολογίζεται στο -5,5%.

>>> Διαβάστε ακόμη: ΑΝΑΣΚΟΠΗΣΗ Οικονομίας – Τα σημαντικά γεγονότα του 2020 <<<

Θα είναι, όμως, το 2021 χρονιά επιστροφής της κυπριακής οικονομίας σε θετικούς ρυθμούς ανάπτυξης; Κι αν ναι, ποιες οι προκλήσεις με τις οποίες θα βρεθεί αντιμέτωπη και ποιες οι προοπτικές της;

Προς απάντηση των πιο πάνω, η Brief ζήτησε και καταγράφει τις απόψεις των Οικονομολόγων Τάσου Γιασεμίδη, Δρ Μάριου Κληρίδη και Μαρίνου Γιαλελή.

Τ. Γιασεμίδης: Έτος ποικίλων προκλήσεων το 2021

Ειδικότερα, ο Οικονομολόγος και Διοικητικός Σύμβουλος της KPMG Κύπρου, Τάσος Γιασεμίδης, δήλωσε στην Brief πως, «η εξάπλωση του κορωνοϊού το 2020 οδήγησε στην αδρανοποίηση των παραγωγικών μονάδων της παγκόσμιας οικονομίας και ανέδειξε σημαντικά δομικά προβλήματα», υπογραμμίζοντας ότι η κρίση του 2020 είναι διαφορετική από την τελευταία χρηματοοικονομική κρίση και κρίση κρατικού χρέους που παρουσιάστηκε πριν από περίπου μια δεκαετία, με το σύνολο των οικονομιών να επηρεάζεται - άλλες λιγότερο και άλλες περισσότερο.

«Τα συστήματα υγείας των περισσότερων χωρών δέχονται πιέσεις ενώ οι δαπάνες που αφορούν την υγεία έχουν πολλαπλασιαστεί, επιβαρύνοντας τους κρατικούς προϋπολογισμούς. Επίσης, παρουσιάζεται μια άνευ προηγουμένου στήριξη των επιχειρήσεων και της απασχόλησης από τα κράτη και την Ευρωπαϊκή Ένωση», εξήγησε υπογραμμίζοντας πως «όπως ήταν φυσιολογικό και αναμενόμενο, η Κύπρος δεν θα μπορούσε να αποτελέσει εξαίρεση, με το δεύτερο κύμα εξάπλωσης του κορωνοϊού να αποδεικνύεται δυσκολότερο από το πρώτο». 

«Η δημιουργία πλεονασμάτων μέσω των θετικών ρυθμών ανάπτυξης έδωσε τη δυνατότητα καλύτερης διαχείρισης, ενώ οι αποδόσεις των ομολόγων στις διεθνείς αγορές επέτρεψαν την άντληση επιπλέον δανεισμού με χαμηλό κόστος, χωρίς να παραγνωρίζεται η εκτόξευση του δημόσιου χρέους σε ποσοστά πέραν του 110% του Ακαθάριστου Εγχώριου Προϊόντος (ΑΕΠ)», συνέχισε σημειώνοντας, ωστόσο, ότι «από την αρχή του χρόνου (άλλωστε αυτές ήταν και οι εκτιμήσεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και των διεθνών οίκων) είχε παρουσιαστεί επιβράδυνση στον ρυθμό ανάπτυξης της κυπριακής οικονομίας. Μειωμένες εγγραφές νεών εταιρειών και πτώση στον αριθμό πωλητηρίων εγγράφων στο Τμήμα Κτηματολογίου σε σχέση με τον προηγούμενο χρόνο, ήταν κάποια από τα στατιστικά στοιχεία που παρουσιάστηκαν στην αρχή του χρόνου».

>>> Διαβάστε επίσης: Έντονη καταναλωτική ανάκαμψη όσο βελτιώνεται η κατάσταση με ιό <<<

Σύμφωνα, εξάλλου, με τον κ. Γιασεμίδη «η υψηλή μόχλευση αποτελεί ένα από τα χαρακτηριστικά των κυπριακών επιχειρήσεων και νοικοκυριών, τα οποία θα νιώσουν περισσότερο την πίεση για αποπληρωμή των υποχρεώσεών τους αφενός με τον τερματισμό της έκτακτης νομοθεσίας για αναστολή δόσεων και αφετέρου, με τη μείωση των εισοδημάτων τους. Επιπλέον, ο υψηλός ιδιωτικός δανεισμός αποτελεί εμπόδιο στην παραχώρηση νέων χρηματοπιστωτικών διευκολύνσεων από τα τραπεζικά ιδρύματα», υπογράμμισε.

«Σύμφωνα με τους σχεδιασμούς του Υπουργείου Οικονομικών, το πλάνο θα αφορά την εφαρμογή μεταρρυθμίσεων στη δημόσια υπηρεσία, στην τοπική αυτοδιοίκηση και στη δικαιοσύνη, την ηλεκτρονική διακυβέρνηση, την πράσινη ανάπτυξη (από τους κύριους στόχους του προγράμματος) και την αλλαγή του παραγωγικού μοντέλου της χώρας, με κύρια σημεία αναφοράς την καινοτομία και τη βιώσιμη ανάπτυξη», συμπλήρωσε.

Σε ό,τι αφορά το 2021, ανέφερε πως αναμένεται να είναι ένα ακόμη έτος ποικίλων προκλήσεων, μετά τα δεδομένα που έχει διαμορφώσει η τρέχουσα χρονιά ελέω πανδημίας. «Το μεγάλο στοίχημα της νέας χρονιάς είναι το κατά πόσο θα καταφέρει η κυπριακή οικονομία να ανακάμψει και σε ποιο βαθμό, κάτι το οποίο θα εξαρτηθεί και από την πορεία της ευρωπαϊκής και παγκόσμιας οικονομίας», τόνισε.

Πέραν από τα πιο πάνω, συνέχισε, «το Brexit, πολιτικές και στρατιωτικές αντιπαραθέσεις σε πολλά μέρη του κόσμου και η αλλαγή στην προεδρία των ΗΠΑ, είναι στοιχεία που αναμένεται να διαδραματίσουν τον δικό τους ρόλο στην πορεία των οικονομιών αλλά και των χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων».

«Σημαντικοί τομείς οι οποίοι προσφέρουν διαχρονικά στο ΑΕΠ της χώρας έχουν πληγεί σημαντικά. Όπως γίνεται αντιληπτό, η σταδιακή επαναφορά στην ομαλότητα αναμένεται να βοηθήσει τους τομείς αυτούς να οδηγηθούν σε θετικούς ρυθμούς ανάκαμψης, με την πλήρη ανάκαμψη να εκτιμάται το 2022, νοουμένου ότι δεν θα υπάρξει νέος επιδημιολογικός εκτροχιασμός», επεσήμανε υπογραμμίζοντας, παράλληλα, ότι «πέρα από την εξάπλωση του κορωνοϊού, η οικονομία της Κύπρου είχε παρουσιάσει σημάδια κόπωσης και προβλήματα σε θέματα ανταγωνιστικότητας».

«Δεν υπάρχει περίπτωση η τωρινή κατάσταση να μην αφήσει πληγές, με ενδεχομένως πολλές επιχειρήσεις να αντιμετωπίσουν προβλήματα βιωσιμότητας. Το μεγάλο ζητούμενο είναι το κατά πόσο οι εθνικές οικονομίες θα έχουν τα αντανακλαστικά να επανέλθουν σε όσο το δυνατό μικρότερο χρονικό διάστημα στην κανονικότητα», κατέληξε.

>>> Ροή Ειδήσεων Brief – Επιλεγμένο περιεχόμενο <<<

Μ. Κληρίδης: Το 2021 θα είναι καλύτερο οικονομικά από το 2020, αλλά…

Από την πλευρά του, ο Οικονομολόγος και μέλος του Διοικητικού Συμβουλίου της Ένωσης Οικονομολόγων Κύπρου, Δρ Μάριος Κληρίδης, μιλώντας στην Brief ανέφερε πως, «σαν γενική παρατήρηση με βάση τα στοιχεία που έχουμε μπροστά μας το 2021 θα είναι καλύτερο οικονομικά από το 2020, αλλά θα εξακολουθήσει να είναι χειρότερο από το 2019 με σημαντική αβεβαιότητα για τους τελικούς αριθμούς». 

Ειδικότερα, εξήγησε, «οι εξελίξεις το 2021 εξαρτούνται από τόσο εξωτερικούς όσο και εσωτερικούς παράγοντες: - ειδικά είναι άρρηκτα συνδεδεμένες με την εξέλιξη της πανδημίας τόσο στην Κύπρο όσο και στο εξωτερικό, αλλά και με εσωτερικά θέματα όπως τα δημόσια οικονομικά, την διαχείριση/απορρόφηση των Ευρωπαϊκών κονδυλίων του Ταμείου Ανάκαμψης κλπ». 

Σύμφωνα, δε, με τον κ. Κληρίδη, «η ανακάλυψη των εμβολίων σίγουρα θα έχει καταλυτικό ρόλο στις εξελίξεις αφού κτυπά σε μεγάλο βαθμό το κακό στην ρίζα του, με αναμενόμενη σταδιακή άρση των περιοριστικών μέτρων, με θετική επίδραση τόσο στον τουριστικό τομέα, όσο την άρση περιορισμών λειτουργίας στα κέντρα εστίασης και εμπορικά κέντρα κλπ». 

Η αβεβαιότητα, συμπλήρωσε, προκύπτει «από την ταχύτητα με την οποία θα γίνει ο εμβολιασμός τόσο στην Κύπρο όσο και στις χώρες προέλευσης του τουρισμού προς την Κύπρο, οι περιορισμοί/όροι για το άνοιγμα των πτήσεων, αν θα προλάβουμε και πόσο την καλοκαιρινή σαιζόν, καθώς και πιο τεχνικά ζητήματα -πχ το Ρωσικό εμβόλιο θα αναγνωριστεί σαν ισοδύναμο, πόση διάρκεια θα έχει γενικά η αποτελεσματικότητα των εμβολιασμών, τι ποσοστό ατόμων τόσο στην Κύπρο ή στις τουριστικές μας αγορές θα επιλέξει να εμβολιαστεί κλπ». 

>>> Οι οικονομικές εξελίξεις σήμερα <<<

«Από τους παράγοντες οι οποίοι είναι κατ’ εξοχή Κυπριακοί, πρέπει να αναφέρουμε τις αντοχές των υπερδανεισμένων κυπριακών επιχειρήσεων σε αυτό το σχετικά μακροχρόνιο lockdown χωρίς να καταρρεύσουν, την δυνατότητα του υπερδανεισμένου κράτους να συνεχίζει να στηρίζει την διατήρηση των θέσεων εργασίας και την οικονομία γενικά καθώς επίσης και να εκμεταλλευτεί έγκαιρα τα Ευρωπαϊκά κονδύλια ανάκαμψης με έξοδα για πράσινη ανάπτυξη, τεχνολογική αναβάθμιση, παιδεία, και υγεία ώστε να εισρεύσει γρήγορα χρήμα στην οικονομία», επεσήμανε.

Επιπλέον, τόνισε, «δεν πρέπει να ξεχνούμε ότι και ο τραπεζικός τομέας είναι ευάλωτος στην κρίση με αναμενόμενη αύξηση στα προβληματικά δάνεια με την λήξη του μορατόριουμ το οποίο με την σειρά του θα δημιουργήσει τρύπα κεφαλαίων στις τράπεζες, ενώ την ίδια στιγμή η παγοποίηση των εκποιήσεων, και οι συνεχείς αλλαγές στο Κυπριακό θεσμικό πλαίσιο που τις διέπει, αποθαρρύνει ξένους αγοραστές τέτοιων δανείων», αναφέροντας καταληκτικά πως «κάποιες δραστηριότητες που είχαν θετική επίδραση στη πορεία της οικονομίας το 2019 – το Κυπριακό Επενδυτικό Πρόγραμμα (Διαβατήρια) – δεν αναμένεται να επανέλθουν».

Μ. Γιαλελής: Η ζημιά από τον τερματισμό του ΚΕΠ θα φανεί το 2023

Εξάλλου, ο Οικονομολόγος Μαρίνος Γιαλελής σε δηλώσεις του στην Brief εκτίμησε πως το 2021 η οικονομία της Κύπρου θα επιστρέψει σε αναπτυξιακή τροχιά, όπως και το 2022, προβλέποντας, παράλληλα, πως από το 2023 και μετά θα φανεί η πραγματική ζημιά από την κατάργηση του Κυπριακού Επενδυτικού Προγράμματος.

Ειδικότερα ο κ. Γιαλελής ανέφερε πως «το 2021 θα υπάρξει ανάπτυξη σε σχέση με το 2020 σίγουρα, η οποία θα κυμανθεί γύρω στο 2-3%», εκτιμώντας, επίσης, ότι μετά τον Ιούνιο – Ιούλιο του 2021 θα υπάρξει και μεγάλη αύξηση στον τουρισμό παγκόσμια, κάτι που θα βοηθήσει και θα ωφελήσει και την Κύπρο. «Σε ό,τι αφορά τον τουρισμό, το 2021 μπορεί να φθάσουμε στο 50-60% των αφίξεων που είχαμε προ κορωνοϊού και το 2022 και μετά θα επιστρέψουμε και πάλι σε υψηλά επίπεδα», εξήγησε σημειώνοντας πως και στον τομέα των ακινήτων αναμένεται επίσης μία μικρή βελτίωση σε σχέση με φέτος, 

«Η ανάπτυξη το 2021 και το 2022 θα είναι σε τρομερά επίπεδα αλλά μετά το 2022 εκτιμώ πως το real estate δεν θα υπάρχει. Το 2023 εκτιμώ ότι θα έχουμε πρόβλημα με την ανάπτυξη της οικονομίας, γιατί εκεί θα διαφανεί και το πραγματικό πρόβλημα από την κατάργηση του Κυπριακού Επενδυτικού Προγράμματος, διότι ακόμη είναι υπό κατασκευή αρκετοί πύργοι, υπάρχει οργασμός ανάπτυξης, αλλά αυτό δυστυχώς έχει ημερομηνία λήξης», συμπλήρωσε.

«Το 2021 και το 2022 θα έχουμε ανάπτυξη αλλά από το 2023 προβλέπω ότι θα είναι δύσκολα τα πράγματα επειδή ακριβώς θα χάσουμε τη δυναμική του τομέα των ακινήτων και θα πρέπει να βρούμε άλλους τρόπους ανάπτυξης και στήριξης της οικονομίας πέραν του τομέα του τουρισμού, οποίος παρότι είναι σημαντικός, εντούτοις, δεν μπορεί και δεν πρέπει να είναι ο μόνος τομέας στον οποίο θα στηριζόμαστε. Θα πρέπει να βρούμε και κάτι άλλο επιπλέον», εξήγησε περαιτέρω. 

>>> Όλες οι έρευνες και αναλύσεις της Brief <<<

Περαιτέρω ο κ. Γιαλελής εκτίμησε πως, «ο τρόπος που τερματίστηκε το Πρόγραμμα έχει επιπτώσεις όχι μόνο στα ακίνητα, αλλά και στον τομέα των υπηρεσιών διότι αυτός ο τομέας σχετίζεται με το καλό όνομα μιας χώρας. Και ο τρόπος, δυστυχώς, που τερματίστηκε το Πρόγραμμα επηρεάζει και θα επηρεάσει σε ακόμη μεγαλύτερο βαθμό τα επόμενα χρόνια, τόσο τον τομέα των ακινήτων όσο και τον τομέα των υπηρεσιών, λόγω της κακής φήμης που απέκτησε η χώρα μας». 

«Επομένως, από το 2023 και μετά θα φανεί το πραγματικό πρόβλημα από τον τερματισμό του ΚΕΠ, αν δεν δημιουργήσουμε βέβαια έως τότε κάτι άλλο, εάν, δηλαδή, δεν αναπτύξουμε σημαντικά κάποιο άλλο παραγωγικό τομέα της οικονομίας και συνεχίσουμε να βασιζόμαστε και να στηρίζουμε όλες μας, σχεδόν, τις δυνάμεις στον τουρισμό. Δεν μπορείς να βασίζεσαι σε καμία περίπτωση μόνο σε ένα τομέα. Αυτό είναι επικίνδυνο και μπορεί να είναι και καταστροφικό», υπέδειξε επαναλαμβάνοντας, καταληκτικά, πως το 2021 και το 2022 η ανάπτυξη στην Κύπρο θα επιστρέψει, καθώς και ότι μέχρι το 2023 θα πρέπει να αναπτύξουμε κι άλλους τομείς της οικονομίας για να συνεχιστεί αυτή η πορεία.