ΓΡΑΦΕΙ Η
ΗΒΗ ΛΑΜΠΡΟΥ*

Με αφορμή τις εικόνες από την «εκδήλωση» κατά της μάσκας του 5G, και τα καμένα περιπολικά στη Λεμεσό επανέρχομαι στο θέμα των συνομωσιών. Το περιεχόμενο των θεωριών συνομωσίας είναι δομημένο έτσι ώστε να πείθει. Πιστεύουμε στις θεωρίες γιατί μας επιτρέπουν, μας βοηθούν να νοηματοδοτήσουμε, να εξηγήσουμε  το τι συμβαίνει γύρω μας. Βάζει όρια στο ‘χάος’ που όταν οι θεωρίες αυτές επαναλαμβάνονται τακτικά στα social media, και συζητιόνται ως ισότιμες μετατρέπονται από περιθωριακές απόψεις σε mainstream.

Οι θεωρίες συνομωσίας, διαφοροποιούνται ξεκάθαρα από τους μύθους αλλά και τα hoaxes, τις ιστορίες παραπληροφόρησης. Σε αυτή τη χρονική περίοδο, οι θεωρίες γύρω από την σοβαρότητα του COVID-19, βάζουν την δημόσια υγεία σε μεγάλο κίνδυνο και υποσκάπτουν την εμπιστοσύνη στην επιστημονική κοινότητα και τις έρευνες. Τις ανακοινώσεις από επίσημους φορείς και επιστήμονες τις ακολουθούν απειλές, τρολλιές στα social media συνήθως με ρατσιστικούς και σεξιστικούς χαρακτηρισμούς, με βρισιές και προσπάθεια γελιοποίησης.

Μια συζήτηση με ανταλλαγή λογικών επιχειρημάτων με τους οπαδούς αυτών των απόψεων είναι καταδικασμένη να αποτύχει. Το βασικότερο χαρακτηριστικό τους είναι η βαθύτατη πίστη στην ορθότητα των απόψεων τους. Η πίστη είναι μια πεποίθηση, δεν ανταποκρίνεται σε κανόνες λογικής. Έτσι μια δημοσίευση στο facebook φέρει μεγαλύτερη βαρύτητα από μια επιστημονική αξιολόγηση δεδομένων. Αρκετές από τις θεωρίες αυτές έχουν μια ελάχιστη  βάση σε πραγματικά δεδομένα  επιτρέποντας έτσι την αληθοφάνεια. Οι άνθρωποι που βρίσκουν καταφύγιο μέσα σε αυτές τις θεωρίες, ανήκουν σε όλα τα κοινωνικοοικονομικά στρώματα, ανήκουν σε όλες τις ηλικιακές ομάδες.

>>> Όλες οι απόψεις που φιλοξενεί η Brief <<<

Υπάρχουν τρεις λόγοι για την εύκολη διάδοση  των θεωριών συνομωσίας:

1/ Είναι ένας τρόπος οργάνωσης και κατανόησης του κόσμου. Απαντά σε ερωτήματα και ανησυχίες, με σοβαροφάνεια χρησιμοποιώντας τεχνικές δημαγωγίας και ψευδό -επιστημονικών απόψεων.

2/ Είναι ένα σύμπτωμα κρίσης θεσμών, ιδιαίτερα των αντιπροσωπευτικών θεσμών όπως της κυβέρνηση ή της βουλής. Φαινόμενα διαπλοκής και διαφθοράς οδηγούν σε άρση της εμπιστοσύνης από τους θεσμούς, και στρέφουν τους πολίτες ευκολότερα σε απόψεις γύρω από μικρές ομάδες που έχουν την πραγματική εξουσία.

3/ Είναι μια συνάρτηση του υπερβολικά μεγάλου όγκου πληροφοριών πού έχουμε σήμερα στη διάθεση μας. Αυτός ο όγκος δυσκολεύει την δημιουργία μιας ολοκληρωμένης εικόνας για οτιδήποτε, ή ακόμα  και την αντιπαράθεση απόψεων. Οι διαδικτυακοί αλγόριθμοι αναλαμβάνουν τον ρόλο της διαλογής της παρεχόμενης πληροφορίας με συνέπεια συχνά μονόπλευρη πληροφόρηση. Αυτή η ψηφιακή μηντιακή διάσταση της καθημερινότητας παρέχει εύφορο έδαφος για την κανονικοποίηση των θεωριών συνομωσίας.

Η ενδυνάμωση της δημοκρατίας αλλά και του πολίτη ως κριτικά σκεπτόμενου είναι ίσως η μόνη απάντηση απέναντι σε αυτές τις θεωρίες. 

*Η Ήβη Λάμπρου είναι καθηγήτρια στο Τμήμα Δημοσιογραφίας του Πανεπιστημίου Frederick.