ΓΡΑΦΕΙ Ο 
ΠΑΝΗΣ ΠΙΕΡΗ

Το Κυπριακό οικοσύστημα καινοτομίας, νεοφύων επιχειρήσεων (startups) και τεχνολογίας έχει αναπτυχθεί ραγδαία τα τελευταία 5 χρόνια στην Κύπρο. Οι λόγοι είναι πολλοί και διάφοροι. Κυρίως το οικοσύστημα αναπτύχθηκε από ενέργειες που έγιναν από επιχειρηματίες που έδειξαν ενδιαφέρον για καινοτομία, διάφορους NGOs όπως το Cyprus Computer Society, το Cypriot Enterprise Link, το Startup Cyprus, το CARIE, το Cyprus Agile Innovation, το TechIsland, κάποια προγράμματα Κοινωνικής Ευθύνης μεγάλων οργανισμών αλλά και από τις δράσεις του Υφυπουργείου Έρευνας, Καινοτομίας, Ψηφιακής Πολιτικής, του Ιδρύματος Έρευνας και Καινοτομίας και του Invest Cyprus. 

Χρειάζεται όραμα για μια Κύπρο που βασίζεται στην εφαρμοσμένη έρευνα, στην γνώση, στην καινοτομία και σε εφευρέσεις που θα μπορούσαν να φέρουν απίστευτο κέρδος στην οικονομία μέσω εξαγωγών τεχνολογικών προϊόντων και βιώσιμης ανάπτυξης.
 
Ας δούμε όμως λίγο το χώρο των Πανεπιστημίων που παίζει ένα πολύ σημαντικό ρόλο στην αναβάθμιση αυτού του οικοσυστήματος. Όλα τα Πανεπιστήμια μας είναι αρκετά νεαρά σε σχέση με άλλα Πανεπιστήμια του εξωτερικού. Στο εκπαιδευτικό κομμάτι η δουλειά που γίνεται είναι εξαιρετική. Τουλάχιστον στο ερευνητικό κομμάτι και στη παραγωγή νέας πρωτότυπης γνώσης. Εκεί που χαλάει λίγο είναι όταν θα έρθει η ώρα να πάρεις την καινοτόμα έρευνα και να την μετατρέψεις σε ένα προϊόν που θα βοηθήσει τον απλό κόσμο και εταιρείες να αναπτύξουν νέα προϊόντα/υπηρεσίες.
 
Τα τελευταία 3 χρόνια άρχισε να αλλάζει αυτό το δεδομένο με την εισαγωγή γραφείων διασύνδεσης με τις εταιρείες, με τον σύνδεσμο CARIE να προωθεί πρακτικές εξωτερικού στην Κύπρο και με την δημιουργία του μη κερδοσκοπικού προγράμματος Cyprus Seeds, που έχει στόχο να βοηθάει ερευνητές να εμπορικοποιήσουν την εφάρμοσμενη έρευνα τους. 

Για να φανταστείτε η Κύπρος μόλις πριν λίγα χρόνια πέρασε τροποποιητικό νόμο από την Βουλή για τις εταιρείες startups-spinoffs που προέρχονται από έρευνα. Έτσι πλέον έχουν λυθεί τα χέρια των δημόσιων Πανεπιστημίων και μπορούν να δημιουργήσουν τους δικούς τους επιταχυντές ιδεών (accelerators) και εκκολαπτήρια νεοφυών επιχειρήσεων (incubators).  

Ακόμη μια σημαντική εξέλιξη σε αυτό το κομμάτι είναι τα κέντρα αριστείας όπως το ΚΟΙΟΣ, το CYENS, το EXCELSIOR και άλλα που με χρηματοδότηση με ευρωπαϊκά κονδύλια προσπαθούν να δημιουργήσουν κοιτίδες δημιουργίας και μεταφοράς υψηλής τεχνολογικής τεχνογνωσίας. Τέλος, σχετικά με τη Νομοθεσία των κρατικών Πανεπιστήμιών και των κανονισμών για τη δημιουργία επιχειρήσεων (Spin - off), το Υφυπουργείο θεωρεί ότι απαιτούνται κάποιες βελτιώσεις σε ορισμένα σημεία ώστε το πλαίσιο να καταστεί πιο ελκυστικό και αποτελεσματικό. Έχει ολοκληρωθεί μελέτη από εγνωσμένου κύρους διεθνή εμπειρογνώμονα στον τομέα του Technology Transfer για το θέμα της υφιστάμενης Νομοθεσίας. Οι εισηγήσεις του εμπειρογνώμονα αξιολογούνται από το Υφυπουργείο και προωθούνται οι κατάλληλες ενέργειες. Σκοπός του Υφυπουργείου είναι να διαμορφωθούν εμπεριστατωμένες εισηγήσεις ώστε να δημιουργηθεί/τροποποιηθεί το πλαίσιο που θα επιτρέψει στους επινοητές να εκμεταλλευτούν τα αποτελέσματα δημιουργώντας επιχειρήσεις  και παράλληλα τα Πανεπιστήμια να συμμετέχουν και να διευκολύνουν αυτή τη διαδικασία.

Σύμφωνα με ένα σημαντικό φόρουμ επιχειρηματικότητας και καινοτομίας που έγινε στο Πανεπιστήμιο Κύπρου υπάρχουν τομείς που χρειαζόμαστε δουλειά.

-Κουλτούρα: Χρειάζεται αρκετή δουλειά ακόμα στα θέματα καλλιέργειας της κατάλληλης κουλτούρας γύρω από τα θέματα καινοτομίας και επιχειρηματικότητας. Αυτό φάνηκε και από τον αριθμό των ατόμων εντός της Πανεπιστημιακής Κοινότητας που ενδιαφέρθηκαν για το Φόρουμ (μόνο 60 άτομα). Θα ήταν πολύ χρήσιμη η ίδρυση Φοιτητικών Ομίλων Επιχειρηματικότητας (Entrepreneurship Club) σε όλα τα Πανεπιστήμια. Τα μέλη του Ομίλου θα μπορούν να είναι οι πυρήνες για την προσέλκυση και άλλων φοιτητών, θα συμβάλουν στην δημιουργία κουλτούρας επιχειρηματικότητας και θα δίνουν χείρα βοηθείας στην διοργάνωση διαφόρων εκδηλώσεων. Είναι πολύ σημαντικό να εμπλέξουμε ενεργά επιτυχημένους απόφοιτους του Πανεπιστημίου Κύπρου ως πρότυπα για τους υφιστάμενους και τους μελλοντικούς φοιτητές μας.

-Διασπορά: Είναι πολύ σημαντικός ο ρόλος της Κυπριακής Διασποράς στην προσέλκυση επενδύσεων (π.χ. στη δημιουργία ενός Ταμείου Επενδύσεων) και στην προσέλκυση πολυεθνικών και άλλων επιχειρήσεων 

-Δικτύωση με Επιχειρήσεις: Οι επιχειρήσεις θέλουν ένα σημείο επαφής για διερεύνηση πιθανών τρόπων συνεργασίας με τα Πανεπιστήμια. Επίσης πρέπει να οργανωθούν περισσότερες ευκαιρίες κοινωνικής συνεύρεσης και γνωριμίας μεταξύ ακαδημαϊκών και επιχειρηματιών. Δημιουργία σχέσεων και με ενδιάμεσους φορείς (π.χ. research brokers) θα ήταν ενισχυτικό της προσπάθειας για εμπορική αξιοποίηση της έρευνας. 

-Technology Transfer Offices: Χρειάζεται ενημέρωση της κοινότητας για το ρόλο τους. Πρέπει να αναπτυχθεί σχέση εμπιστοσύνης μεταξύ των λειτουργών των Γραφείων και της Ερευνητικής Κοινότητας. Πρέπει να υπάρχει απόλυτη διαφάνεια στη διαδικασία και ξεκάθαροι κανόνες που θα διέπουν τη σχέση ερευνητή – πανεπιστημίου – επενδυτή.

-Εκπαίδευση: Τα Πανεπιστήμια πρέπει να ενισχύσουν σημαντικά την εκπαίδευση σε θέματα επιχειρηματικότητας. Σε όλα τα επίπεδα (προπτυχιακό - μεταπτυχιακό - ερευνητικό). Αυτό πρέπει να γίνει τόσο με εσωτερικούς πόρους αλλά και με διεθνείς συνεργασίες. Αυτό είναι απαραίτητο για να διαμορφωθεί ο κατάλληλος τρόπος σκέψης (mindset) για την ανάπτυξη της επιχειρηματικότητας και της καινοτομίας.

-Διεπιστημονικότητα: Χρειάζεται να τονωθεί ιδιαίτερα η διεπιστημονικότητα στην έρευνα. Θέλουμε περισσότερες συνεργασίες μεταξύ των Τμημάτων και των Ερευνητικών Κέντρων. Π.χ. οι πιο “τεχνολογικοί” ερευνητές πρέπει να μάθουν περισσότερα για το “διοίκηση”, την “φιλοσοφία” και την “ηθική”.

-Μέντοριγκ: Πρέπει να αναπτυχθεί ένα εκτεταμένο δίκτυο εξωτερικών μεντόρων (από τις επιχειρήσεις, entrepreneurs, επενδυτές κ.α.), οι οποίοι θα βοηθούν την προσπάθεια των ερευνητών για εμπορική αξιοποίηση των αποτελεσμάτων της έρευνας. Οι μέντορες μπορούν και πρέπει να βοηθούν αντίστοιχα και τους φοιτητές.

-Ισορροπία μεταξύ Βασικής και Εφαρμοσμένης Έρευνας: Το Πανεπιστήμιο πρέπει να ενδυναμώσει τη σχέση με τις Επιχειρήσεις και αυτές να επιδοτούν εφαρμοσμένη έρευνα και να εισηγούνται αλλαγές τα προγράμματα σπουδών. Από την άλλη δεν πρέπει να γίνει σχέση εξάρτησης. Το Πανεπιστήμιο πρέπει να προσελκύει χρηματοδότηση και από άλλες πηγές και οι ερευνητές πρέπει να αφήνονται να επιλέγουν ελεύθερα μεταξύ βασικής και εφαρμοσμένης έρευνας. 

-Κίνητρα: Χρειάζεται ένα νέο σύστημα κινήτρων, που να επιβραβεύει όχι μόνο τις δημοσιεύσεις αλλά και την παραγωγή π.χ. πατέντων, να ωθεί φοιτητές και ερευνητές να εμπλακούν άμεσα με την επιχειρηματικότητα, να επιβραβεύει την ομαδική εργασία και τη συνεργασία και όχι μόνο την ατομική διάκριση. Ένα ταμείο που να βοηθά ομάδες και θα τις φέρνει μέχρι το σημείο επαφής με πιθανούς πελάτες και επενδυτές θα ήταν σίγουρα βοηθητικό.

Κάποιες από τις πιο πάνω εισηγήσεις έχουν υλοποιηθεί ενώ σε άλλες έχουν γίνει ελάχιστα βήματα.

Το ενθαρρυντικό είναι έρευνα που έδειξε ότι το 72,7% στην Κύπρο θεωρούν ότι η επιχειρηματικότητα και καινοτομία είναι καλή λύση καριέρας, αφού στην Ευρώπη το νούμερο αυτό φτάνει το 57,2%. Ανησυχητικό όμως είναι ότι πολλές νεοφυείς επιχειρήσεις κλείνουν στους πρώτους 12 μήνες κυρίως από έλλειψη χρηματοδότησης, σωστού mentoring και έλλειψης χώρων καινοτομίας όπως coworking spaces, επιταχυντών ιδεών και εκκολαπτηρίων επιχειρήσεων. Βάση του GEM Report το 65,7% πιστεύει ότι το να είσαι επιχειρηματίας τότε είσαι στην ελίτ της κοινωνίας και 42.4% πιστεύει ότι τα ΜΜΕ δίνουν αρκετό ενδιαφέρον στην επιχειρηματικότητα. 

Δυστυχώς όμως το 50,2% φοβάται ότι θα αποτύχει και πολλές φορές αυτό τους αποθαρρύνει να ασχοληθούν με μια νεοφυή επιχείρηση. Εδώ φυσικά είναι η αλλαγή κουλτούρας που πρέπει να επέλθει στην Κυπριακή κοινωνία και η νεολαία μας να εκλάβει την αποτυχία ως μια μέθοδο μάθησης. 

Σύμφωνα με το GEM Report το εκπαιδευτικό μας σύστημα πρέπει να επενδύσει στην επιχειρηματικότητα & καινοτομία με τους πιο κάτω τρόπους: 

-Συνεχής και συστηματική εκπαίδευση των εκπαιδευτικών σε θέματα δημιουργικής και επαγγελματικής εκπαίδευσης, την καινοτόμο σκέψη και την ενσωμάτωση της διδασκαλίας της καινοτομίας, τη δημιουργικότητα και την επιχειρηματικότητα σε διάφορα θέματα μαθημάτων.

-Ανάπτυξη και ενίσχυση του εθνικού ταλέντου στην έρευνα και την καινοτομία, σε τομείς όπως η επιστήμη, η τεχνολογία, η μηχανική και τα Μαθηματικά, μέσω αύξησης κεφαλαίων για βασική και εφαρμοσμένη έρευνα, προηγμένες μεταπτυχιακές σπουδές, κινητικότητα ερευνητών,  και τη διεθνή συνεργασία με παγκόσμιους ηγέτες στην καινοτομία και την έρευνα.

-Βελτίωση των εκπαιδευτικών προγραμμάτων επιχειρηματικότητας σε επίπεδο σχολείου και εκδηλώσεις που θα καλλιεργούν την επιχειρηματική καινοτομία, θα αλλάζουν την νοοτροπία των μαθητών. Στόχος να αναπτύξουν επιχειρηματικές ικανότητες, δημιουργικότητα, κριτική σκέψη και δεξιότητες ανάληψης κινδύνων. Αυτό πρέπει να υλοποιείται παράλληλα με την ανάπτυξη στρατηγικής επιχειρηματικής κατάρτισης για τους εκπαιδευτικούς.

-Ο εμπλουτισμός όλων των προγραμμάτων διδασκαλίας του Πανεπιστημίου με τα σχετικά μαθήματα που προωθούν τη δημιουργικότητα και την κριτική σκέψη, την επιχειρηματικότητα, και άλλες δεξιότητες διαμόρφωσης χαρακτήρα, σύμφωνα με τις διεθνείς τάσεις και απαιτήσεις που απορρέουν από την τέταρτη βιομηχανική επανάσταση.

-Ανάπτυξη δια βίου εκπαιδευτικών προγραμμάτων που απευθύνονται σε πτυχιούχους. Τέτοια προγράμματα πρέπει να επικεντρωθούν στην ανάπτυξη των απαραίτητων δεξιοτήτων, τεχνικών και ψηφιακών δεξιοτήτων των ενηλίκων.

Εκτός από όλα αυτά βέβαια πρέπει να γίνει κάτι πολύ σημαντικό. Να αυξηθεί κατακόρυφα η δαπάνη και τα χρήματα που δίνονται από δημόσιο και ιδιωτικές επιχειρήσεις στην εφαρμοσμένη έρευνα και καινοτομία. Το δημόσιο τα τελευταία χρόνια έχει αυξήσει αυτή την δαπάνη. Ο ιδιωτικός τομέας της Κύπρου δεν το έχει πράξει. Αν πραγματικά θέλουμε να αλλάξει κάτι τα επόμενα χρόνια τότε πρέπει να κινηθεί μεταξύ 5-10% του ΑΕΠ.