Ο απελευθερωτικός ρόλος που διαδραμάτισαν τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης κατά την Αραβική Άνοιξη και τις ρωσικές διαδηλώσεις του 2011 και 2012 εγκωμιάστηκε ευρέως. Δεν επιδεικνύεται ανάλογος ενθουσιασμός σήμερα, εν μέσω των βίαιων διαδηλώσεων των «κίτρινων γιλέκων» στη Γαλλία, παρόλο που το Facebook συνεχίζει να κάνει αυτό που ξέρει να κάνει: Να επιτρέπει στους ανθρώπους να διοχετεύσουν τον θυμό τους. 

Σε έναν παιάνα για την «επανάσταση του Facebook» το 2012, ο Chris Taylor της σελίδας τεχνολογικών ειδήσεων Mashable, έγραψε ότι το Facebook ήταν «η δημοκρατία σε δράση». Ο Philip Howard του Πανεπιστημίου της Ουάσινγκτον, που διερευνά τον ρόλο του κοινωνικού δικτύου στην Αραβική Άνοιξη, έγραψε την ίδια χρονιά ότι τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης «μετέφεραν μια αλληλουχία μηνυμάτων για την ελευθερία και τη δημοκρατία στη Βόρειο Αφρική και τη Μέση Ανατολή και βοήθησαν στην αύξηση των προσδοκιών για την επιτυχία των πολιτικών ξεσηκωμών». 

Στα τέλη του 2011 έλαβα μέρος στις ρωσικές διαδηλώσεις, μετά από τις βουλευτικές εκλογές. Το Facebook διαδραμάτισε κεντρικό ρόλο στη διοργάνωσή τους. Το μοτίβο που προκύπτει –δίκτυα διαδηλωτών χωρίς αρχηγούς αναπτύσσονται σε πλατφόρμες αμερικανικής ιδιοκτησίας, αφηγήματα αναπτύσσονται με memes προκαλώντας τη λαϊκή αγανάκτηση, ομιχλώδης και γρήγορη ριζοσπαστικοποίηση, αιτήματα που τροφοδοτούνται από θυμό- οδήγησαν τον Ρώσο Πρόεδρο Βλαντιμίρ Πούτιν να υποψιάζεται τις ΗΠΑ για τη διοργάνωση δράσης σε διάφορα σημεία του πλανήτη, σύμφωνα με τους ίδιους κανόνες. Ήταν τόσο αδαής όσο εκείνοι που πίστευαν ότι ο ρόλος του Facebook σε αυτές τις λαϊκές εξεγέρσεις είχε να κάνει οτιδήποτε με την ελευθερία ή τη δημοκρατία. 

Μετά που οι χώρες που ήταν μέρος της Αραβικής Άνοιξης ξεκίνησαν να επιστρέφουν στον αυταρχισμό ή βυθίστηκαν στο χάος, εκφράστηκαν ανησυχίες για την ικανότητα των κοινωνικών δικτύων να μορφοποιούν δημοκρατικές μεταβάσεις. Όμως το Facebook και άλλες πλατφόρμες ποτέ δεν ήταν καλές σε αυτό. Αυτό που έκαναν ήταν να βοηθούν στο να ασχολείται περισσότερο ο κόσμος με πράγματα που τον απασχολούσαν. Με τη μεγαλοποίηση των μηνυμάτων και τη διόγκωση των απόψεων, μετέτρεπαν την γκρίνια σε φρενίτιδα. Αυτό συμβαίνει και σήμερα στη Γαλλία, μία χώρα που είναι αδύνατον να περιγράψει κανείς ως αυταρχική και μία χώρα στην οποία οι ΗΠΑ δεν έχουν κανένα λόγο να σκηνοθετήσουν μια επανάσταση. 

Όλα ξεκίνησαν με την απόφαση της κυβέρνησης να αυξήσει τους φόρους κατά 6,5 σεντ το λίτρο στο ντίζελ και κατά 2,9 σεντ το λίτρο στη βενζίνη. Αυτή δεν είναι  μια τεράστια εκτροπή. Για κάποιον που γεμίζει το αυτοκίνητό του με 50 λίτρα πετρελαίου την εβδομάδα, η αύξηση σημαίνει κόστος 13 ευρώ τον μήνα περισσότερα, λιγότερο δηλαδή από δύο γεύματα στα McDonalds. Όμως οι διαδηλώσεις, που ξεκίνησαν στα μέσα Οκτωβρίου  -μετά που η μουρμούρα της μουσικού Jacline Mouraud για την πολιτική της κυβέρνησης εναντίον των αυτοκινήτων έγινε viral- κλιμακώθηκαν, μέχρι που κατέληξαν στη χειρότερη αστική εξέγερση της χώρας την τελευταία δεκαετία. Το Σαββατοκύριακο 133 άνθρωποι τραυματίστηκαν, συμπεριλαμβανομένων 23 αστυνομικών. 

Όπως και στις προηγούμενες διαμαρτυρίες, αυτές οι αναταραχές δεν έχουν ηγέτες και δεν χρειάζονται τη γαλλική πολιτική ή δημοσιογραφική υποδομή για να αναπτυχθούν. Παράγουν, όμως, κάποιους μη αναμενόμενους opinion leaders, τους οποίους οι διαδηλωτές ακολουθούν και οι γνώμες τους διαιωνίζονται συνεχώς μέσα από τα γκρουπ των «κίτρινων γιλέκων» στο Facebook. Ένας από αυτούς είναι ο Maxime Nicolle, γνωστός και ως Fly Rider, ένας 31χρονος από τη Βρετάνη που συχνά κάνει Facebook Live από της αυξανόμενα βίαιες διαμαρτυρίες. Παρουσιάζεται ως ένας από τους οκτώ εκπροσώπους της άμορφης κίνησης, που έχουν τη δύναμη να διαπραγματεύονται με  την κυβέρνηση. 

«Οι αυτοπροσδιοριζόμενοι στοχαστές έχουν μετατραπεί σε εθνικές φιγούρες, λόγω των δημοφιλών σελίδων και των ταραχών του Facebook Live», έγραψε στο Medium ο Frederic Filloux, ερευνητής στο Stanford και πρώην καθηγητής δημοσιογραφίας στο Sciences Po του Παρισιού. Το «ευαγγέλιο» του Nicolle είναι ένας αχταρμάς από ασυνάρτητα αιτήματα, όμως τώρα είναι μια εθνική φωνή, πρόσθεσε. 

Ο Πρόεδρος της Γαλλίας Εμμανουέλ Μακρόν περιέγραψε το μανιφέστο των «κίτρινων γιλέκων» ως «λίγο από όλα κι ότι κι αν γίνει». Και, όντως, τα αρχικά αιτήματα –η ανάκληση του φόρου στα καύσιμα, τα χαμηλότερα πρόστιμα για παραβάσεις του κώδικα οδικής κυκλοφορίας, η μείωση μισθών για τους εκλεγμένους αξιωματούχους και καλύτερη διαχείριση πόρων από την κυβέρνηση- πλέον έχουν ανακατευτεί με απαιτήσεις για καλύτερες δημόσιες υπηρεσίες, για διάλυση της Βουλής και για την παραίτηση του Μακρόν. Πρόκειται για θυμό που ρέει ελεύθερος προς πάσα κατεύθυνση. Όπως το έθεσε ο Filloux: «Ως απόλυτος ενισχυτής του λαϊκού θυμού, το Facebook έχει παρουσιάσει την τοξικότητά του για τη δημοκρατική διαδικασία».  

Δεν υπάρχει τίποτα το δημοκρατικό στην μετατροπή των administrators των γκρουπ του Facebook ως εκπροσώπους ενός λαϊκού κινήματος. Σε αντίθεση με τον Μακρόν και τους Γάλλους βουλευτές, δεν έχουν εκλεγεί ποτέ. Σε μια στήλη στη Liberation, ο δημοσιογράφος Vincent Glad υποστήριξε ότι οι πρόσφατες αλλαγές στον αλγόριθμο του Facebook, που δίνουν προτεραιότητα στο περιεχόμενο που παράγουν τα γκρουπ αντί οι σελίδες, περιλαμβανομένων αυτών των παραδοσιακών ΜΜΕ, δημιούργησαν τον μηχανισμό για την προώθηση αυτών των ανθρώπων. Ο CEO του Facebook Mark Zuckerberg πίστευε ότι η αποπολιτικοποιούσε την πλατφόρμα του και επικεντρωνόταν στο να ενώνει ανθρώπους. Δεν είναι αυτό που συνέβη όμως. «Οι admins των γκρουπ, τα προνόμια των οποίων αυξάνονται συνεχώς από τον Zuckerberg, είναι πλέον οι νέοι μεσολαβητές, ευημερώντας πάνω στα ερείπια των συντεχνιών, των συνδέσμων και των πολιτικών κομμάτων», έγραψε ο Glad. 

Πλέον, χωρίς ακριβείς επιστημονικές μεθόδους, είναι δύσκολο να καταλάβουμε κατά πόσον η οργή που προκάλεσε μια μικρή αύξηση ενός φόρου στη Γαλλία είναι πραγματική ή σε κάποιο βαθμό προκλήθηκε από την ηχώ στο Facebook.  Είναι, ωστόσο, ώρα να ξεφορτωθούμε οποιεσδήποτε εναπομείνασες παραισθήσεις ότι τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης μπορούν να διαδραματίσουν  θετικό ρόλο στην προώθηση της δημοκρατίας και της ελευθερίας. 

Μια ελεύθερη κοινωνία δεν μπορεί να απαγορεύσει το Facebook ή να ρυθμίσει εντελώς τη λειτουργία του ως πολλαπλασιαστής του μίσους. Όμως πρέπει να γνωρίζει πως το Facebook και παρόμοιες πλατφόρμες αποτελούν κίνδυνο για τους δημοκρατικούς θεσμούς. Και είναι ειρωνικό που η απειλή για τα αυταρχικά καθεστώτα είναι μικρότερη, καθώς έχουν μάθει να χειραγωγούν τις απόψεις στις πλατφόρμες, με προπαγάνδα, trolling, bullying και τακτικές απειλών κατά ακτιβιστών. 

Μία χώρα όπως η Γαλλία δεν μπορεί να καταφύγει σε τέτοιες τακτικές. Αυτό σημαίνει περισσότερη δουλειά για την αστυνομία και περισσότερες δύσκολες αποφάσεις για τους πολιτικούς που δεν επιθυμούν να υποκύψουν στην κυριαρχία του όχλου, μέχρι που οι λαϊκιστές, ενισχυμένοι από τα κοινωνικά δίκτυα, ξεκινήσουν να κερδίζουν εκλογές. Για να αποτραπεί μια τέτοια εξέλιξη, χρειάζεται ο κόσμος να καταλάβει τι πραγματικά κάνουν οι πλατφόρμες και να αρχίσουν να τις εγκαταλείπουν μαζικά.