Του Χριστάκη Χατζηλαού*

H παρούσα ανάλυση έχει ως στόχο τη συνοπτική περιγραφή του κόστους του ηλεκτρισμού καθώς και την αξιολόγηση βασικών συμβάντων διαχείρισης του ηλεκτρικού συστήματος, ώστε να μελετηθούν ενδεχόμενοι τρόποι παρέμβασης με στόχο να διαπιστωθεί κατά πόσο υπάρχει περιθώριο  μείωσης  της τιμής του ηλεκτρικού ρεύματος  προς όφελος του κύπριου καταναλωτή. 

Η ανάλυση του κόστους του ηλεκτρισμού έχει βραχυπρόθεσμο χαρακτήρα και αφορά τα επόμενα χρόνια. Κατά την περίοδο αυτή θα παραμείνουν σε περαιτέρω λειτουργία  οι υφιστάμενες  συμβατικές μονάδες της ΑΗΚ χωρίς φυσικό αέριο και στο ηλεκτρικό σύστημα θα συνεχίσει αυξημένη διείσδυση ΑΠΕ και δεν πρόκειται να επέλθουν ουσιαστικές αλλαγές σε σχέση με την εγκατάσταση συστημάτων αποθήκευσης και διασύνδεσης. 

>>> Διαβάστε επίσης: Διασύνδεση «EuroAsia Interconnector»-Πλεονεκτήματα και προκλήσεις <<<

Επισημαίνεται σχετικά ότι, εάν μεσοπρόθεσμα και/ή μακροπρόθεσμα επέλθουν αλλαγές σε σχέση με τα προαναφερόμενα θέματα (φυσικό αέριο, συμβατικό στόλο παραγωγής, διείσδυση ΑΠΕ, αποθήκευση και διασύνδεση), τότε αναμφίβολα αυτές οι αλλαγές θα επηρεάσουν και την τιμή του ηλεκτρικού ρεύματος. Αυτό όμως είναι πολύπλοκο και σημαντικό θέμα και θα αποτελέσει αντικείμενο άλλης ανάλυσης το επόμενο διάστημα.  

Συνοπτική περιγραφή του κόστους του ηλεκτρισμού  

Οι βασικές συνιστώσες της τιμής του ηλεκτρικού ρεύματος, που παρουσιάζονται με ενδεικτική ποσοστιαία βαρύτητα στην τιμή του ηλεκτρισμού σε σχέση με τιμολόγηση οικιακού καταναλωτή  για την περίοδο Δεκεμβρίου 2022-Ιανουαρίου 2023 για κατανάλωση 1000 kWh, αφορούν το κόστος παραγωγής, το κόστος  διαχείρισης  δικτύου, το κόστος προμήθειας και καταγραφής ηλεκτρικής ενέργειας και τις φορολογίες. 

Κόστος παραγωγής (71%): Αφορά δαπάνες για τη διαχείριση του συστήματος παραγωγής, την αγορά καυσίμου και την αγορά δικαιωμάτων εκπομπής ρύπων. 

Κόστος διαχείρισης δικτύου (10%): Αφορά δαπάνες για τη διαχείριση (λειτουργία, συντήρηση και ανάπτυξη/ενίσχυση  δικτύων) με στόχο την ασφαλή μεταφορά και διανομή της ηλεκτρικής ενέργειας προς τον καταναλωτή. 

Κόστος προμήθειας και καταγραφής(2%): Αφορά δαπάνες για τη διαχείριση και προμήθεια της ηλεκτρικής ενέργειας προς τον καταναλωτή. 

Φορολογίες  (17%): Αφορούν το ΦΠΑ (19% επί του συνολικού κόστους του ηλεκτρισμού)  και το ειδικό τέλος ΑΠΕ & ΕΞΕ με βάση την κατανάλωση της ηλεκτρικής ενέργειας (€0,005/kWh).

Σε συνάρτηση με το κόστος παραγωγής επισημαίνεται ότι η καταναλισκόμενη ηλεκτρική ενέργεια παράγεται επί του παρόντος σε ετήσιο ποσοστό της τάξης του 84% από συμβατική παραγωγή και της τάξης του 16% από παραγωγή ΑΠΕ που τα επόμενα χρόνια δεν εκτιμάται ότι θα ξεπεράσει το 25%. Συνεπώς το κόστος του ηλεκτρισμού βασικά καθορίζεται και θα συνεχίσει να καθορίζεται για τα επόμενα χρόνια από το κόστος  συμβατικής παραγωγής που αποτελείται από το κόστος διαχείρισης του συστήματος συμβατικής παραγωγής, το κόστος καυσίμου και το κόστος των ρύπων. 

Σημειώνεται σχετικά ότι το κόστος προσωπικού, που περιλαμβάνεται στις επιμέρους συνιστώσες του κόστους του ηλεκτρισμού, εκτιμάται ότι είναι της τάξης του 8-10% του συνολικού κόστος του ηλεκτρισμού. 

Συμβάντα διαχείρισης του ηλεκτρικού συστήματος που επηρεάζουν αυξητικά το κόστος του ηλεκτρισμού

Σημαντικά συμβάντα διαχείρισης του ηλεκτρικού συστήματος που επηρεάζουν ή ενδέχεται να επηρεάσουν αυξητικά το κόστος του ηλεκτρισμού τα επόμενα χρόνια, είναι η συνέχιση λειτουργίας των ατμοστρόβιλων του Ηλεκτροπαραγωγού Σταθμού (ΗΣ) Δεκέλειας, η αυξανόμενη διείσδυση ΑΠΕ και η λειτουργία της Ανταγωνιστικής Αγοράς Ηλεκτρισμού. 

Συνέχιση Λειτουργίας των Ατμοστροβίλων του Ηλεκτροπαραγωγού Σταθμού Δεκέλειας 

Η αδυναμία των αρμόδιων φορέων για έγκαιρη σύνδεση νέων συμβατικών παραγωγών στο ηλεκτρικό σύστημα, είχε ως αποτέλεσμα την πρόκληση ανεπάρκειας στην παραγωγή για το 2022 με επακόλουθο την ανάγκη για συνέχιση της λειτουργίας των γηρασμένων, κοστοβόρων και ρυπογόνων ατμοστροβίλων του ΗΣ Δεκέλειας.  Ενόψει αυτής της εξέλιξης η Κυπριακή Δημοκρατία υποχρεώθηκε, μη έχοντας άλλη επιλογή για κάλυψη του ασφαλούς εφοδιασμού του κύπριου καταναλωτή με ηλεκτρική ενέργεια, να υποβάλει αίτημα στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή για διατήρηση της λειτουργίας των ατμοστροβίλων, γεγονός που  έχει ως αποτέλεσμα την πρόκληση δυσβάστακτα αυξημένου κόστους λειτουργίας και εκπομπή ρύπων πέραν των επιτρεπόμενων ορίων. 

Συνεπώς η συνέχιση της λειτουργίας των ατμοστροβίλων του ΗΣ Δεκέλειας συμβάλλει στην αύξηση του κόστους του ηλεκτρισμού.    

Αυξανόμενη διείσδυση ΑΠΕ 

Μελέτες και δεδομένα λειτουργίας του μικρού και απομονωμένου ηλεκτρικού συστήματος της Κύπρου έχουν καταδείξει ότι η διείσδυση ΑΠΕ αυξάνει το κόστος του ηλεκτρισμού, καθότι συμβάλλει στην αντιοικονομική λειτουργία του συστήματος συμβατικής παραγωγής. Σημειώνεται σχετικά ότι η αυξανόμενη διείσδυση ΑΠΕ απαιτεί τη συχνή σύνδεση/αποσύνδεση των οικονομικών μονάδων βάσης, τη λειτουργία τους σε χαμηλές αντιοικονομικές φορτώσεις και τη συχνή χρήση κοστοβόρων μονάδων παραγωγής ταχείας εκκίνησης. Πέραν τούτου σημειώνεται ότι η πλειοψηφία των παραγωγών ΑΠΕ αποζημιώνονται και θα συνεχίσουν να αποζημιώνονται για τα επόμενα χρόνια με τιμές πολλαπλάσιες του κόστους λειτουργίας τους και επομένως πραγματοποιούν υπερκέρδη σε βάρος του καταναλωτή. Σε συνάρτηση με την αυξημένη διείσδυση ΑΠΕ επισημαίνεται και το ενδεχόμενο κόστος ενίσχυσης του ηλεκτρικού συστήματος για σύνδεση και λειτουργία  των εγκαταστάσεων ΑΠΕ. 

Συνεπώς η αυξημένη διείσδυση ΑΠΕ (με τις υφιστάμενες μονάδες παραγωγής, τον υφιστάμενο τρόπο αποζημίωσης και χωρίς συστήματα αποθήκευσης/ διασύνδεσης) συμβάλλει στην αύξηση του κόστους του ηλεκτρισμού.         

Λειτουργία της Ανταγωνιστικής Αγοράς Ηλεκτρισμού 

Η εφαρμογή του «μοντέλου στόχος» για τη λειτουργία της Ανταγωνιστικής Αγοράς Ηλεκτρισμού (ΑΑΗ), χωρίς να λαμβάνονται οι ιδιάζουσες συνθήκες του μικρού και απομονωμένου ηλεκτρικού συστήματος της Κύπρου και τις πραγματικότητες των καιρών, έχει γίνει πλέον αντιληπτό ότι θα προκαλέσει συνθήκες στρέβλωσης στην αγορά (πχ ουρανοκατέβατα κέρδη των παραγωγών ΑΠΕ) με αποτέλεσμα την περαιτέρω αύξηση κόστους του ηλεκτρισμού. Αυτή η τοποθέτηση ενισχύεται και από τη δήλωση της Προέδρου της Ευρωπαϊκής Επιτροπής ότι αυτό μοντέλο, που η μικρή Κύπρος με τεράστιο κόστος πρόκειται να εφαρμόσει, δεν λειτουργεί πλέον καθότι δεν ανταποκρίνεται στις ανάγκες των καιρών. 

Σε συνάρτηση με τα πιο πάνω αναπτύσσεται έντονος προβληματισμός κατά πόσο το συγκεκριμένο μοντέλο, όπως προτείνεται για το μικρό και απομονωμένο ηλεκτρικό σύστημα της Κύπρου, θα οδηγήσει στη μείωση της τιμής του ηλεκτρισμού. 

Η εκτίμηση είναι ότι τουλάχιστο στα πρώτα χρόνια λειτουργίας της ΑΑΗ θα προκαλέσει αύξηση στην τιμή του ηλεκτρισμού.   

Συμπεράσματα, σχόλια  και προτάσεις  

Η ηλεκτρική ενέργεια επί του παρόντος παράγεται σε ετήσιο ποσοστό της τάξης του 84% από συμβατική παραγωγή και της τάξης του 16% από παραγωγή ΑΠΕ που τα επόμενα χρόνια εκτιμάται ότι δεν θα ξεπεράσει το 25%. 

Η αυξημένη διείσδυση ΑΠΕ αυξάνει το κόστος του ηλεκτρισμού, καθότι συμβάλλει στην αντιοικονομική λειτουργία της συμβατικής παραγωγής, αποζημιώνεται με τιμή πολλαπλάσια του κόστους των εγκαταστάσεων ΑΠΕ (ουρανοκατέβατα κέρδη) και ενίοτε απαιτεί σημαντική ενίσχυση των δικτύων.  

Οι βασικές συνιστώσες της τιμής του ηλεκτρικού ρεύματος, αφορούν το κόστος παραγωγής (71%), το κόστος διαχείρισης δικτύου(10%), το κόστος προμήθειας και καταγραφής ηλεκτρικής ενέργειας (2%) και τις φορολογίες (17%).  Το κόστος διαχείρισης δικτύου (10%), το κόστος προμήθειας και καταγραφής της ηλεκτρικής ενέργειας (2%) και το κόστος προσωπικού (10%) εκτιμάται ότι αποτελούν μάλλον ανελαστικές δαπάνες, των οποίων η αύξηση/μείωση, λόγω  του μικρού μεγέθους ποσοστιαίας βαρύτητας, δεν θα μπορούσε να επηρεάσει σημαντικά την τιμή του ηλεκτρικού ρεύματος.

Λαμβάνοντας υπόψη τις πιο πάνω τοποθετήσεις, συμπεραίνεται ότι το κόστος του ηλεκτρισμού καθορίζεται βασικά από το κόστος συμβατικής παραγωγής (71%) που αποτελείται από το κόστος διαχείρισης του συστήματος συμβατικής παραγωγής, το κόστος αγοράς καυσίμου και το κόστος των ρύπων. Σημειώνεται σχετικά ότι το κόστος των ρύπων σε σχέση με το κόστος συμβατικής παραγωγής ανέρχεται σε ποσοστό της τάξης του 25%.  

Εν κατακλείδι κρίνεται ότι η τιμή του ηλεκτρικού ρεύματος, με μεταβλητή την τιμή των καυσίμων, θα ακολουθήσει ανοδική πορεία για τα επόμενα χρόνια συνεπικουρούμενη από  τη συνέχιση της λειτουργίας των γηρασμένων, κοστοβόρων και ρυπογόνων ατμοστρόβιλων του Ηλεκτροπαραγωγού Σταθμού Δεκέλειας, την αυξημένη διείσδυση ΑΠΕ και τη λειτουργία της ΑΑΗ. 

Ουσιαστική βραχυπρόθεσμη (για τα επόμενα χρόνια) μείωση της τιμής του ηλεκτρικού ρεύματος είναι εφικτή μόνο μέσω της μείωσης των φορολογιών και της επιχορήγησης των λογαριασμών ηλεκτρισμού από τα  αυξημένα έσοδα του κράτους λόγω των ρύπων.

*Ο Χριστάκης Χατζηλαού είναι Ηλεκτρολόγος Μηχανικός με πολυετή πείρα στη λειτουργία του ηλεκτρικού συστήματος