Λαμβάνοντας υπόψη τις πληροφορίες, που έχουν δει το φως της δημοσιότητας και αφορούν τις πολύχρονες καθυστερήσεις για το πλήρες άνοιγμα της Ανταγωνιστικής Αγοράς Ηλεκτρισμού (ΑΑΗ) χωρίς καταληκτική ημερομηνία, κρίνεται σκόπιμο για σκοπούς συνεχούς ενημέρωσης του κύπριου πολίτη, να παρατεθεί επικαιροποιημένη ιστορική αναδρομή γεγονότων και ενεργειών, που αφορούν τις συνεχιζόμενες αλλά άκαρπες προσπάθειες των αρμόδιων φορέων για το άνοιγμα της ΑΑΗ στην Κύπρο.

Μοντέλο Διμερών Συμβολαίων 

Η πρώτη προσπάθεια για τη λειτουργία της Αγοράς Ηλεκτρισμού στην Κύπρο, αφορούσε το Μοντέλο Αγοράς Ηλεκτρισμού στη βάση διμερών συμβολαίων. Οι πρώτοι Κανόνες Αγοράς Ηλεκτρισμού για την εφαρμογή αυτού του Μοντέλου, που ετοιμάστηκαν από τον Διαχειριστή Συστήματος Μεταφοράς Κύπρου (ΔΣΜΚ), είχαν εγκριθεί από τη Ρυθμιστική Αρχή Ενέργειας (ΡΑΕΚ) το 2009. 

Λόγω του ότι προφανώς δεν υπήρξε ενδιαφέρον για δραστηριοποίηση και ανάπτυξη ανταγωνισμού στο πλαίσιο της Αγοράς Ηλεκτρισμού με βάση το Μοντέλο Διμερών Συμβολαίων, το 2014 η ΡΑΕΚ εξέδωσε την Απόφαση 1191/2014 με στόχο «το Λεπτομερή Σχεδιασμό Διαφοροποίησης του Πλαισίου Ρύθμισης της Λειτουργίας της Αγοράς Ηλεκτρισμού της Κύπρου».

Νέο Μοντέλο και Μεταβατική Ρύθμιση 

Ακολούθως το 2015, η ΡΑΕΚ εξέδωσε τη Ρυθμιστική Απόφαση 01/2015, που αφορούσε «το Λεπτομερή Σχεδιασμό Διαφοροποίησης του Πλαισίου Ρύθμισης της Λειτουργίας της Αγοράς Ηλεκτρισμού της Κύπρου». Οι αναθεωρημένοι Κανόνες Αγοράς Ηλεκτρισμού για την εφαρμογή του νέου Μοντέλου της ΑΑΗ (Κοινοπραξία Ισχύος και Διμερή Συμβόλαια/Μοντέλο Στόχος), έχουν εγκριθεί από τη ΡΑΕΚ το 2017 με την Απόφαση 84/2017. 

Σε συνάρτηση επισημαίνεται σχετικά, ότι από τον Σεπτέμβριο του 2017 έχει επιτευχθεί το άνοιγμα της Αγοράς Ηλεκτρισμού στη βάση της Ρυθμιστικής Απόφασης 04/2017 της ΡΑΕΚ για εφαρμογή μεταβατικής ρύθμισης στην Αγορά Ηλεκτρισμού της Κύπρου πριν την πλήρη εφαρμογή του νέου Μοντέλου για την ΑΑΗ. Σημειώνεται ότι η μεταβατική ρύθμιση της Αγοράς, που παρέχει τη δυνατότητα για εμπορία μέσω διμερών συμβολαίων, πρόκειται για έκτακτη διευθέτηση περιορισμένης διάρκειας. Όμως, παρά το γεγονός ότι διανύουμε το έκτο έτος λειτουργίας με στρεβλώσεις  και υπερκέρδη για την παραγωγή ΑΠΕ, δεν διαφαίνονται στον ορίζοντα ενδείξεις για πιθανό τερματισμό. Αντιθέτως η Μεταβατική Ρύθμιση ενισχύεται περαιτέρω με κανονισμούς, που αφορούν την εγκατάσταση και λειτουργία συστημάτων αποθήκευσης.   

Διαγωνισμός για προμήθεια Συστήματος Διαχείρισης της ΑΑΗ 

Με βάση τους αναθεωρημένους και εγκριμένους Κανόνες Αγοράς Ηλεκτρισμού στη βάση της Απόφασης 84/2017, το 2018 ο ΔΣΜΚ προχώρησε στη διαδικασία έκδοσης Διαγωνισμού για την προμήθεια Συστήματος Διαχείρισης της Αγοράς Ηλεκτρισμού.

Σημειώνεται σχετικά ότι το αρχικό χρονοδιάγραμμα για την έναρξη της λειτουργίας του νέου Μοντέλου για την ΑΑΗ, όπως αυτό είχε καθοριστεί στη Ρυθμιστική Απόφαση 01/2017 της ΡΑΕΚ, όριζε ως καταληκτική ημερομηνία την 01/07/2019. 

Η τήρηση του συγκεκριμένου χρονοδιαγράμματος δεν κατέστη δυνατή λόγω ακύρωσης του Διαγωνισμού, που είχε εκδοθεί για την προμήθεια του Συστήματος Διαχείρισης της ΑΑΗ. Στο πλαίσιο του προαναφερόμενου Διαγωνισμού, υποβλήθηκε μόνο μια προσφορά, της τάξης των €15 εκατομμυρίων, που υπερέβαινε σημαντικά το προϋπολογιζόμενο ποσό για το έργο, το οποίο ανερχόταν στα €6 εκατομμύρια. Για το λόγο αυτό, ο ΔΣΜΚ αποφάσισε την ακύρωση του εν λόγω Διαγωνισμού.

Το 2019, ο ΔΣΜΚ εξέδωσε νέο αναθεωρημένο Διαγωνισμό. Το αποτέλεσμα του αναθεωρημένου Διαγωνισμού ήταν η υπογραφή Συμβολαίου τον Απρίλιο του 2020 με την εταιρεία «Grid Solutions» της «General Electric (GE)» για το ποσό των €5,5 εκατομμυρίων, δηλαδή 10 εκατομμύρια λιγότερα από το ποσό της προσφοράς του πρώτου Διαγωνισμού. Η σύμβαση, που έχει υπογραφεί με την «General Electric (GE)»  για την υλοποίηση του Συστήματος Διαχείρισης της Αγοράς, προέβλεπε την ολοκλήρωση του έργου μέχρι τον Οκτώβριο του 2021. 

Συνεχείς καθυστερήσεις για το πλήρες άνοιγμα της ΑΑΗ

Σημειώνεται σχετικά ότι οι καθυστερήσεις στην έναρξη λειτουργίας της Ανταγωνιστικής Αγοράς Ηλεκτρισμού, έχουν αποτελέσει     πολύ σημαντικό λόγο για την παύση του προηγούμενου Διευθυντή ΔΣΜΚ από το Υπουργικό Συμβούλιο τον Δεκέμβριο 2020. 

Επισημαίνεται σχετικά ότι κατά την περίοδο παύσης του προηγούμενου Διευθυντή ΔΣΜΚ, πέραν της ολοκλήρωσης του έργου από την «General Electric (GE)» που προβλεπόταν μέχρι τον Οκτώβριο του 2021, εκκρεμούσαν και αρκετά άλλα σοβαρά θέματα που καθιστούσαν δύσκολο μέχρι αδύνατο το άνοιγμα της ΑΑΗ. Μεταξύ άλλων τα θέματα αυτά αφορούσαν, την έγκριση του αναθεωρημένου Περί Ρύθμισης της Αγοράς Ηλεκτρισμού Νόμου για την ανεξαρτητοποίηση του ΔΣΜΚ, την έγκριση των κανονισμών προσωπικού του ΔΣΜΚ, θέματα υποστελέχωσης καθώς και  μετάβασης προσωπικού από την ΑΗΚ στον ΔΣΜΚ.  

Σήμερα και μετά την πάροδο σχεδόν τριών χρόνων από την ανάληψη των καθηκόντων του νέου Διευθυντή ΔΣΜΚ τον Δεκέμβριο 2020 και ενώ έχουμε διανύσει αριθμό δοκιμαστικών περιόδων, ακόμα δεν έχει καθοριστεί καταληκτική ημερομηνία για το πλήρες άνοιγμα της ΑΑΗ. 
Σημειώνεται σχετικά ότι περιοδικά οι αρμόδιοι φορείς (ΡΑΕΚ και ΔΣΜΚ) είχαν κάνει εκτιμήσεις για το άνοιγμα της ΑΑΗ που δεν μπόρεσαν να επαληθευτούν. Η ΡΑΕΚ, στο πλαίσιο του  Εισαγωγικού Σημειώματος της Ετήσιας Έκθεσης για το 2020, είχε αναφέρει αυτολεξεί «η ΡΑΕΚ προσβλέπει με βάση τα σημερινά δεδομένα στην εισαγωγή ενός υγιούς ανταγωνισμού στην αγορά ηλεκτρισμού της Κύπρου περί τα τέλη του 2021 αρχές του 2022». Τον Οκτώβριο 2021, σύμφωνα με δημοσιογραφικές πληροφορίες, ο Διευθυντής ΔΣΜΚ είχε δηλώσει ότι η ΑΑΗ αναμενόταν να λειτουργήσει περί τα τέλη του 2022.  
Σύμφωνα με εκτιμήσεις,  οι περαιτέρω καθυστερήσεις για το άνοιγμα της ΑΑΗ θα έχουν διάρκεια χρόνου, αφού σοβαρά θέματα προσωπικού που εκκρεμούσαν και επί προηγούμενης διεύθυνσης, όπως η υποστελέχωση του ΔΣΜΚ και η μετάβαση του προσωπικού από την ΑΗΚ στον ΔΣΜΚ, εξακολουθούν ακόμα να υπάρχουν.  

Καταληκτική σύνοψη 

Ενόψει των πιο πάνω συμπεραίνεται ότι οι προσπάθειες για άνοιγμα της Αγοράς Ηλεκτρισμού στην Κύπρο είχαν προφανώς ξεκινήσει πριν από το 2009, χρονιά κατά την οποία είχαν εγκριθεί οι πρώτοι Κανόνες Αγοράς Ηλεκτρισμού που αφορούσαν το Μοντέλο Αγοράς Διμερών Συμβολαίων. Πέντε χρόνια μετά, και αφού δεν υπήρξε ενδιαφέρον για δραστηριοποίηση και ανάπτυξη ανταγωνισμού με βάση το Μοντέλο Αγοράς Διμερών Συμβολαίων, το Μοντέλο αυτό εγκαταλείφτηκε και αποφασίστηκε η υιοθέτηση του νέου Μοντέλου της ΑΑΗ (Κοινοπραξία Ισχύος και Διμερή Συμβόλαια/Μοντέλο Στόχος) στη βάση της Ρυθμιστικής Απόφασης 01/2015. Η λήψη αυτής της Απόφασης ουσιαστικά σηματοδοτεί την έναρξη των προσπαθειών για υλοποίηση του νέου Μοντέλου, που οκτώ χρόνια μετά ακόμα συνεχίζονται και είναι άγνωστο το πότε θα ολοκληρωθούν. Σημειώνεται σχετικά, ότι από το 2017 λειτουργεί Μεταβατική Ρύθμιση για την Αγορά Ηλεκτρισμού στη βάση διμερών συμβολαίων, που, όπως είναι σχεδιασμένη, επιτρέπει την πραγματοποίηση υπερκερδών για την παραγωγή ΑΠΕ. 

Καταληκτικά επισημαίνεται, ότι αρκετοί εκφράζουν αμφιβολίες για τη χρησιμότητα του Μοντέλου Στόχος, όπως σχεδιάζεται να εφαρμοστεί στην Κύπρο, και υποστηρίζουν ότι αυτό θα επιφέρει, βραχυπρόθεσμα και μάλλον μεσοπρόθεσμα, αύξηση στην τιμή του ηλεκτρικού ρεύματος.     

Χριστάκης Χατζηλαού*

*Ο Χριστάκης Χατζηλαού είναι Ηλεκτρολόγος Μηχανικός με πολυετή πείρα στη λειτουργία του ηλεκτρικού συστήματος