Η τιμή του ηλεκτρικού ρεύματος επηρεάζεται σημαντικά από τον τρόπο διαχείρισης της Αγοράς Ηλεκτρισμού από τους αρμόδιους φορείς. Παρόλο που έχουμε αρθρογραφήσει για τον τρόπο επηρεασμού της τιμής του ηλεκτρικού ρεύματος από τη διαχείριση της Αγοράς Ηλεκτρισμού, εντούτοις πρόσφατες εξελίξεις επί του θέματος μας υποχρεώνουν να επανέλθουμε για αξιολόγηση και σχολιασμό της νέας κατάστασης πραγμάτων. Οι πρόσφατες εξελίξεις αφορούν κατά κύριο λόγο τη νέα αναβολή στην έναρξη της πλήρους λειτουργίας της Ανταγωνιστικής Αγοράς Ηλεκτρισμού (ΑΑΗ) στην Κύπρο μέχρι το Φθινόπωρο του 2025 και την εξαγγελθείσα μεταρρύθμιση της Αγοράς Ηλεκτρισμού στην Ευρωπαϊκή Ένωση.

Καθυστερήσεις στην Έναρξη Πλήρους Λειτουργίας της ΑΑΗ    

Στην Κύπρο, η Αγορά Ηλεκτρισμού είναι ανοικτή από το 2017 στη βάση της Ρυθμιστικής Απόφασης της  ΡΑΕΚ 04/2017, που αφορά την προσωρινή λειτουργία Μεταβατικής Ρύθμισης (7 χρόνια προσωρινότητας και ακόμα πάμε) μέχρι την έναρξη της πλήρους λειτουργίας της ΑΑΗ. Σύμφωνα με πρόσφατη ανακοίνωση της ΡΑΕΚ, το πλήρες άνοιγμα της ΑΑΗ (μετά από προσπάθειες πέραν των 15 χρόνων) αναμένεται να λειτουργήσει το Φθινόπωρο του 2025. 

Σημειώνεται σχετικά, ότι κατά καιρούς οι αρμόδιοι φορείς (ΡΑΕΚ και ΔΣΜΚ) είχαν κάνει διάφορες εκτιμήσεις για το πλήρες άνοιγμα της ΑΑΗ, που δεν μπόρεσαν να επαληθευτούν. Η ΡΑΕΚ, στο πλαίσιο της Ρυθμιστικής Απόφασης 01/2017, είχε καθορίσει στον ΔΣΜΚ δεσμευτικό χρονοδιάγραμμα διάρκειας δύο χρόνων για το πλήρες άνοιγμα της ΑΑΗ μέχρι την 01/07/2019.  Μετά την αποτυχία για εφαρμογή του δεσμευτικού χρονοδιαγράμματος σύμφωνα με τη Ρυθμιστική Απόφαση 01/2017, η ΡΑΕΚ επανεκτίμησε την ημερομηνία του πλήρους ανοίγματος της ΑΑΗ περί τα τέλη του 2021 αρχές του 2022. Συγκεκριμένα στο  Εισαγωγικό Σημείωμα της Ετήσιας Έκθεσης της ΡΑΕΚ για το 2020 αναφέρεται  αυτολεξεί «η ΡΑΕΚ προσβλέπει με βάση τα σημερινά δεδομένα στην εισαγωγή ενός υγιούς ανταγωνισμού στην αγορά ηλεκτρισμού της Κύπρου περί τα τέλη του 2021 αρχές του 2022». Τον Οκτώβριο του 2021, σύμφωνα με δημοσιογραφικές πληροφορίες, ο Διευθυντής ΔΣΜΚ είχε δηλώσει ότι η ΑΑΗ αναμενόταν να λειτουργήσει περί τα τέλη του 2022. 

Είναι άξιον απορίας και έντονου προβληματισμού, πως είναι δυνατό να χρειάζονται ακόμα 6 χρόνια για το πλήρες άνοιγμα της ΑΑΗ από την 01/07/2019, που καθοριζόταν  σύμφωνα με τη Ρυθμιστική Απόφαση της ΡΑΕΚ 01/2017, ενώ για το δεσμευτικό χρονοδιάγραμμα αυτής της Απόφασης είχαν καθοριστεί μόνο δύο. Σημειώνεται σχετικά ότι προβλήματα, όπως της υποστελέχωσης, της μετάβασης προσωπικού από την ΑΗΚ στον ΔΣΜΚ, της πλήρους ανεξαρτητοποίησης  του ΔΣΜΚ και πιθανόν άλλα ήταν υπαρκτά και το 2017, αλλά προφανώς τότε οι αρμόδιοι φορείς δεν είχαν θεωρήσει ότι αποτελούσαν περιορισμό για το πλήρες άνοιγμα της ΑΑΗ.     

Μεταβατική Ρύθμιση στην Αγορά Ηλεκτρισμού

Η προσωρινή Μεταβατική Ρύθμιση αποτελεί την Προθεσμιακή Αγορά του Μοντέλου Στόχος, που τυγχάνει εφαρμογής για τη μικρή και απομονωμένη Αγορά Ηλεκτρισμού της Κύπρου.

Λειτουργεί στη βάση διμερών  συμβολαίων μεταξύ ιδιωτών παραγωγών προμηθευτών, οι οποίοι έχουν την υποχρέωση για εξεύρεση καταναλωτών (εξαιρουμένων των οικιακών καταναλωτών) με στόχο τη διάθεση της παραγόμενης ενέργειας που εξασφαλίζεται από τα διμερή συμβόλαια.  Σημειώνεται σχετικά ότι, με βάση την Απόφαση της ΡΑΕΚ, η ΑΗΚ δεν επιτρέπεται να έχει  συμμετοχή στη Μεταβατική Ρύθμιση και ως εκ τούτου η λειτουργία της δεν αφορά το τιμολόγιο της ΑΗΚ, βάση του οποίου τιμολογείται η καταπληκτική πλειοψηφία των Κύπριων καταναλωτών. 

Λαμβάνοντας υπόψη, ότι στη Μεταβατική Ρύθμιση δεν έχει γίνει κατορθωτό να ενταχθούν μεγάλοι συμβατικοί παραγωγοί, αυτή καλύπτει  περίπου το 8% της ζήτησης ηλεκτρισμού (μεγάλοι εμπορικοί και βιομηχανικοί καταναλωτές) και αφορά σχεδόν αποκλειστικά ηλεκτρική ενέργεια παραγόμενη από ΑΠΕ. Η αδυναμία της ένταξης μεγάλων συμβατικών παραγωγών στη Μεταβατική, οφείλεται βασικά στην αποτυχία των αρμόδιων φορέων να συνδέσουν και να λειτουργήσουν έγκαιρα μεγάλες συμβατικές μονάδες ιδιωτών παραγωγών. Αυτό το γεγονός έχει ως αποτέλεσμα η Μεταβατική  Ρύθμιση να λειτουργεί σχεδόν αποκλειστικά με προμηθευτές και παραγωγούς ΑΠΕ και να μην μπορεί να επιτελέσει το σκοπό για τον οποίο είχε σχεδιαστεί, δηλαδή την ανάπτυξη υγιούς ανταγωνισμού και τη μείωση της τιμής του ηλεκτρικού ρεύματος. 

Επαναλαμβάνεται σχετικά ότι η Μεταβατική Ρύθμιση της Αγοράς αποτελεί για προσωρινή διευθέτηση περιορισμένης διάρκειας. Όμως, παρά το γεγονός ότι διανύεται το έβδομο έτος λειτουργίας της Μεταβατικής με στρεβλώσεις  και υπερκέρδη για την παραγωγή ΑΠΕ, αυτή προβλέπεται από τους αρμοδίους ότι θα έχει διάρκεια τουλάχιστον μέχρι το 2025. Αυτή η νέα προθεσμία θα ισχύσει, εάν εντωμεταξύ δεν προκύψουν νέα τεχνικά και/ή θεσμικά προβλήματα, όπως πχ η ενσωμάτωση της επερχόμενης μεταρρύθμισης της  Ευρωπαϊκής Ένωσης.  

Οφέλη από τη Λειτουργία της Μεταβατικής Ρύθμισης

Ενόψει των πιο πάνω πραγματικοτήτων σε σχέση με τη λειτουργία της Μεταβατικής, εξάγεται το συμπέρασμα ότι η πλειοψηφία των Κύπριων καταναλωτών που τιμολογείται από την ΑΗΚ, δεν έχει κανένα όφελος αλλά επιβάρυνση από τον τρόπο διαχείρισης της Μεταβατικής Ρύθμισης.  Η επιβάρυνση που προκαλείται από τη Μεταβατική στον Κύπριο καταναλωτή οφείλεται, μεταξύ άλλων, στην αύξηση του κόστους λειτουργίας της συμβατικής παραγωγής λόγω της διείσδυσης ΑΠΕ και στην αποζημίωση των πλεονασμάτων της παραγωγής ΑΠΕ (που συμμετέχει στη Μεταβατική) σε κόστος αποφυγής. 

Σημειώνεται σχετικά ότι το χαμηλό κόστος της παραγωγής ΑΠΕ, θα μπορούσε κάτω από διαφορετικές συνθήκες διαχείρισης της Αγοράς Ηλεκτρισμού -πχ μέσω μειοδοτικών διαγωνισμών- να διοχετευτεί στο ενεργειακό μείγμα της ΑΗΚ και να επιφέρει σημαντικό όφελος για την πλειοψηφία των Κυπρίων καταναλωτών.  

Από τη λειτουργία της Μεταβατικής επωφελούνται  οι συμμετέχοντες προμηθευτές και παραγωγοί ΑΠΕ, εφόσον τους παρέχεται η δυνατότητα της διάθεσης της παραγόμενης ηλεκτρικής ενέργειας σε τιμές πολλαπλάσιες του πραγματικού  κόστους της παραγωγής ΑΠΕ, καθώς και αριθμός μεγάλων εμπορικών και βιομηχανικών καταναλωτών που συνάπτουν συμφωνίες με τους προμηθευτές της Μεταβατικής λίγο πιο κάτω από την τιμή πώλησης της ΑΗΚ.  

Αντίφαση με τη Ρυθμιστική Απόφαση 04/2017

Αυτό το συμπέρασμα, δηλαδή ότι η λειτουργία της Μεταβατικής δεν έχει όφελος αλλά επιβάρυνση για την πλειοψηφία των Κύπριων καταναλωτών, έρχεται σε αντίφαση με την πιο κάτω πρόνοια της Ρυθμιστικής Απόφασης 04/2017 για τη Μεταβατική που αυτολεξεί αναφέρει «-Κόστος Τελικού Καταναλωτή: Όφελος προς τον Κύπριο καταναλωτή και της εθνικής οικονομίας. Αποφυγή αύξηση της τιμής του ηλεκτρικού ρεύματος των καταναλωτών. Λαμβάνοντας υπόψη ότι η εν λόγω διευθέτηση είναι μια μεταβατική ρύθμιση λειτουργίας της αγοράς ηλεκτρισμού πριν την εφαρμογή του Τελικού Μοντέλου, αυτή δεν θα πρέπει να επιφέρει επιπλέον κόστος στον καταναλωτή.» 

Λαμβάνοντας υπόψη τα όσα αναφέρονται πιο πάνω, η Μεταβατική Ρύθμιση, με τον τρόπο που τυγχάνει διαχείρισης, θα πρέπει να τροποποιηθεί σημαντικά, ώστε η λειτουργία της να αποβαίνει προς όφελος της πλειοψηφίας των Κύπριων καταναλωτών. 

Μεταρρύθμιση της Αγοράς Ηλεκτρισμού από την Ευρωπαϊκή Ένωση 

Η προσωρινή συμφωνία, που επετεύχθη τον Δεκέμβριο 2023 μεταξύ εκπροσώπων Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της Ευρώπης για τη μεταρρύθμιση της Αγοράς Ηλεκτρικής Ενέργειας της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ), έχει ως βασικούς στόχους τη μείωση του κόστους της ηλεκτρικής ενέργειας, την απεξάρτηση από τα ορυκτά καύσιμα, την ενθάρρυνση των επενδύσεων σε ανανεώσιμες πηγές ενέργειας (ΑΠΕ) και την κοινωνική δικαιοσύνη. Για την επίτευξη αυτών των στόχων εισάγονται καινοτόμα μέτρα, όπως είναι οι Συμβάσεις επί Διαφορών (CfD) που αποτελούν μακροχρόνιες συμβάσεις της παραγωγής ΑΠΕ με το κράτος σε εγγυημένη τιμή. Με αυτό τον τρόπο η αποζημίωση της παραγωγής ΑΠΕ αποσυνδέεται από  τη Χονδρική Αγορά και εντάσσεται στην Προθεσμιακή Αγορά. Συνεπώς η Προθεσμιακή Αγορά, που συνήθως διαχειρίζεται το 80% της Αγοράς, ενισχύεται σημαντικά, ενώ η Χονδρική Αγορά (δημοπρασία) συρρικνώνεται και περιορίζεται στην Αγορά Εξισορρόπησης που ελάχιστα επηρεάζει την τιμή του ηλεκτρικού ρεύματος. Εφόσον, σύμφωνα με την μεταρρύθμιση της ΕΕ, η Χονδρική Αγορά θα επηρεάσει ελάχιστα την τιμή του ηλεκτρικού ρεύματος (ανοδικά ή καθοδικά), τίθεται το κρίσιμο ερώτημα γιατί η πολιτεία να προχωρήσει στην εφαρμογή της, χρησιμοποιώντας μεγάλους οικονομικούς πόρους (προσωπικό και εξοπλισμό) που θα επιβαρύνουν ακόμα περισσότερο τον Κύπριο καταναλωτή. 

Χριστάκης Χατζηλαού*

*Ο Χριστάκης Χατζηλαού είναι Ηλεκτρολόγος Μηχανικός με πολυετή πείρα στη λειτουργία του ηλεκτρικού συστήματος