Το 2011 η καταστροφή στους πυρηνικούς αντιδραστήρες της Φουκουσίμα οδήγησε την τότε Καγκελάριο Angela Merkel σε μία ιδιαίτερα τολμηρή και ριζική αλλαγή της γερμανικής αγοράς ενέργειας. Όλα τα εργοστάσια πυρηνικής ενέργειας στη χώρα θα σταματήσουν τη λειτουργία τους. 

Αυτό που δεν μπορούσε να προβλέψει η Μέρκελ, όμως, ήταν πως έντεκα χρόνια αργότερα η Ευρώπη θα βρισκόταν στη δίνη μίας εκ των χειρότερων ενεργειακών κρίσεων της ιστορίας. Η χώρα, όμως, έχει σταματήσει τη λειτουργία των περισσοτέρων εκ των πυρηνικών αντιδραστήρων της, ενώ οι υπόλοιποι αναμένεται να σταματήσουν τη λειτουργία τους μέσα στο 2022, τη δυσκολότερη χρονική στιγμή της κρίσης.

Οι τιμές της ενέργειας έχουν υπερτετραπλασιαστεί σε σχέση με τα προ-πανδημίας επίπεδα. Οι κυβερνήσεις έχουν λάβει μέτρα για την αντιστάθμιση της κρίσης και τη στήριξη της οικονομίας και των πολιτών. Η γεωπολιτική ένταση στην Ουκρανία απειλεί με περαιτέρω επιδείνωση των συνθηκών. Η κρίση έχει αφήσει την Ευρώπη εκτεθειμένη, ενώ έχει διευρύνει και το χάσμα μεταξύ των υποστηρικτών της πυρηνικής ενέργειας και των αντιτιθέμενων σε αυτή.

Άλλες περιοχές του πλανήτη συνεχίζουν με την παραγωγή ηλεκτρικού μέσω των πυρηνικών αντιδραστήρων. Η Κίνα, για παράδειγμα, πρόκειται να ξεπεράσει τις ΗΠΑ σε αριθμό πυρηνικών αντιδραστήρων κατά τη διάρκεια της ενεργειακής της μετάβασης, ενώ η Ρωσία έχει σχεδιάσει την κατασκευή 20 και πλέον νέων πυρηνικών εργοστασίων. 

«Δεν πιστεύω πως θα υπάρξει ευρεία συμφωνία όσον αφορά την πυρηνική ενέργεια στην Ευρώπη», ανέφερε ο Peter Osbaldstone, στέλεχος της Wood Mackenzie Group Ltd.

Διχασμένη Ευρώπη

Η Γαλλία, η οποία είναι και η μεγαλύτερη ευρωπαϊκή παραγωγός πυρηνικής ενέργειας  υπόσχεται μια «πυρηνική αναγέννηση» τη στιγμή που η απόδοση των πυρηνικών εργοστασίων της μειώνεται αισθητά. Η Βρετανία σκοπεύει να αντικαταστήσει τα παλαιάς τεχνολογίας εργοστάσιά της με νέες, αποδοτικότερες και «καθαρότερες» πηγές ενέργειας. Η Ολλανδία θέλει να αυξήσει τα πυρηνικά της εργοστάσια, η Πολωνία θέλει να εισέλθει στο «κλαμπ των ελίτ» της πυρηνικής παραγωγής, ενώ η Φινλανδία ξεκινά τη λειτουργία του νέου της πυρηνικού εργοστασίου τον Φεβρουάριο.

Το Βέλγιο και η Ισπανία ακολουθούν το παράδειγμα της Γερμανίας, ενώ η Αυστρία είχε αρνηθεί την κατασκευή πυρηνικών εργοστασίων σε δημοψήφισμά της το 1978. 

Η πυρηνική ενέργεια αποτελεί για πολλούς σημαντικό στοιχείο της μετάβασης προς καθαρές μορφές ενέργειας. Τα πυρηνικά εργοστάσια παράγουν ηλεκτρικό με χαμηλότατες εκπομπές αερίου των θερμοκηπίων 24 ώρες το 24ωρο σε αντίθεση με τους ηλιακούς και αιολικούς συλλέκτες.

Από την άλλη, η διάρκεια κατασκευής κάθε εργοστασίου διαρκεί τουλάχιστον μία δεκαετία. Ο νέος αντιδραστήρας Olkiluoto-3 στη Φινλανδία καθυστέρησε 12 έτη και υπερέβη του προϋπολογισμού κατά δισεκατομμύρια ευρώ. Τέλος, υπάρχει και το τεράστιο ζήτημα των πυρηνικών αποβλήτων, τα οποία έχουν ημιζωή 100.000 ετών.

Σύμφωνα με τον Chris Gadomski, επικεφαλής πυρηνικής έρευνας του Bloomberg New Energy Finance, «παρά τις εκκλήσεις για αντιμετώπιση του προβλήματος της κλιματικής αλλαγής, η παγκόσμια πυρηνική αγορά παραμένει με την πλάτη στον τοίχο».

Τα κράτη-μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης έχουν αντίθετες απόψεις όσον αφορά τη βιωσιμότητα της πυρηνικής ενέργειας. Το ίδιο και οι ψηφοφόροι. Πρόσφατο γκάλοπ της YouGov Plc που δημοσιεύθηκε τον περασμένο Δεκέμβριο υποδεικνύοι πως Γερμανοί, Δανοί και Ιταλοί αντιτίθενται στη χρήση της ενέργειας αυτής σε μεγαλύτερο βαθμό από τους Γάλλους, Βρετανούς και Ισπανούς. 

Το πρόβλημα των πιθανών blackouts αυτό το χειμώνα στην Ευρώπη παραμένει, όπως παραμένει -και επιδεινώνεται- και η ίδια η ενεργειακή κρίση. Όλα αυτά τα στοιχεία φαίνεται πως αυξάνουν τις εκκλήσεις για απαγκίστρωση της ευρωπαϊκής ενεργειακής αγοράς από το φυσικό αέριο.

Η Ευρώπη θα πρέπει να επενδύσει 500 δισ ευρώ στην πυρηνική ενέργεια τα επόμενα 30 χρόνια για την εκπλήρωση της αυξημένης ζήτησης για καθαρές μορφές ενέργειας, σύμφωνα με τον Thierry Breton. Η Ένωση ανακοίνωσε τον προηγούμενο μήνα πως θα χαρακτηρίσει ορισμένα πρότζεκτ φυσικού αερίου και πυρηνικής ενέργειας ως «βιώσιμες επενδύσεις». 

«Η πυρηνική ενέργεια αποτελεί μακροπρόθεσμη επένδυση και οι επενδυτές χρειάζονται εγγυήσεις», υπογράμμισε η Elina Brutschin του International Institue for Applied Systems Analysis, προσθέτοντας πως οι επενδύσεις θα πρέπει να προστατευτούν από τις αποφάσεις των ρυθμιστών.

Η Αυστρία, από την πλευρά της, έχει απειλήσει με μηνύσεις κατά της Ε.Ε., όσον αφορά τον πιθανό χαρακτηρισμό της πυρηνικής ενέργειας ως «πράσινη ενέργεια». Η χώρα είχε πρότινος προχωρήσει σε παρόμοια μήνυση όταν η Βρετανία (προ-Brexit) είχε προσπαθήσει να κατασκευάσει το εργοστάσιο Hinkley Point C μέσω της Electicite de France SA. 

Για τη Γερμανία, η οποία δεν έχει επιτύχει τους κλιματικούς της στόχους την τελευταία διετία, το γεγονός πως πρόκειται να κλείσει τα τρία της πυρηνικά εργοστάσια το τρέχον έτος δυσκολεύει την κατάσταση ακόμα περισσότερο.

Στο επίκεντρο του προβλήματος βρίσκεται το γεγονός πως χώρες με ιστορικό χρήσης πυρηνικών όπλων είναι πολύ πιο πιθανό να χρησιμοποιήσουν τα πυρηνικά εργοστάσια ως μέσο παραγωγής ενέργειας, έχοντας τόσο το πλαίσιο, όσο και το εργατικό δυναμικό για τη στήριξη της συγκεκριμένης βιομηχανίας.

Το κόμμα των Πρασίνων της Γερμανίας, το οποίο -σημειωτέον- αποτελεί και μέρος της κυβέρνησης συνεργασίας της χώρας, έχει τις ρίζες του στις διαδηλώσεις κατά της εγκατάστασης αμερικανικών πυρηνικών όπλων στη Δυτική Γερμανία τον 20ο αιώνα. Το δυστύχημα στη Φουκουσίμα το 2011 έφερε και πάλι στο προσκήνιο «μαύρες αναμνήσεις» του δυστυχήματος του Τσέρνομπιλ το 1986 στους Ευρωπαίους πολίτες και προφανώς αποτελεί σημαντικό αποτρεπτικό λόγο για τη διάδοση της πυρηνικής ενέργειας.

Καθυστερήσεις και εναλλακτικές

Στη Γαλλία, ο Πρόεδρος Emmanuel Macron, όμως, «εναγκαλιάζει» και πάλι τη χρήση πυρηνικής ενέργειας. Τα 2/3 της συνολικής παραγωγής ηλεκτρικού στη χώρα παράγονται από πυρηνικούς αντιδραστήρες, ενώ η Γαλλία αποτελεί τη μεγαλύτερη εξαγωγέα ενέργειας στην Ευρώπη. Σημειωτέον, οι πυρηνικοί αντιδραστήρες της Γαλλίας τροφοδοτούν τόσο την Αυστρία όσο και τη Γερμανία. Ακόμα και η φιλική προς την πυρηνική ενέργεια Γαλλλία, όμως, αντιμετωπίζει προβλήματα. Αρκετά νέα πρότζεκτ έχουν καθυστερήσει λόγω προβλημάτων του πρότζεκτ Flamanville-3 στη Νορμανδία, το οποίο αναμένεται να λειτουργήσει το 2023.

Στη Βρετανία, ο Υπουργός Επιχειρήσεων Kwasi Kwartend υπογράμμισε πως η ενεργειακή κρίση τονίζει την αναγκαιότητα ενεργειακής ανεξαρτησίας μέσω εγχώριας παραγωγής καθαρής ενέργειας. Μέχρι το 2024, 5 εκ των 8 πυρηνικών εργοστασίων της Βρετανίας θα κλείσουν λόγω παλαιότητας. Το εργοστάσιο Hinkley Point C αναμένεται να λειτουργήσει το 2026, ενώ η κυβέρνηση θα κληθεί να αποφασίσει για την κατασκευή νέου πυρηνικού εργοστασίου πριν τις εκλογές του 2024. 

Μία πιθανή λύση είναι η κατασκευή μικρών αντιδραστήρων γνωστών και ως SMRs, οι οποίοι είναι φθηνότεροι και μπορούν να κατασκευαστούν πολύ γρηγορότερα. Οι ΗΠΑ έχουν ξεκινήσει τις μελέτες για την κατασκευή τέτοιων αντιδραστήρων, κάτι που έχουν κάνει τόσο η Βρετανία όσο και η Γαλλία. Παρ’ όλα αυτά, τα σχέδια για τους SMRs πρέπει να πληρούν όλες τις προϋποθέσεις ασφαλείας των μεγαλύτερων εργοστασίων, οι οποίες είναι -για προφανείς λόγους- πάρα πολύ αυστηρές.

Όσο για τον Osbaldstone, τονίζει πως «η πυρηνική ενέργεια δεν αποτελεί τη λύση της τρέχουσας ενεργειακής κρίσης».

newmoney.gr