Ως αποτυχημένη μπορεί να χαρακτηριστεί – βάσει στοιχείων - η πολιτική που ακολουθούσε η Κυβέρνηση για μείωση των ρύπων αφού ούτε καν τα έσοδα που εισέπραττε από εταιρείες που ρυπαίνουν (μέσω της αγοράς των ρύπων) δεν τα διέθετε αφενός κατά 100% και αφετέρου όσα διέθετε ήταν χωρίς συγκεκριμένο πλάνο για έργα της πράσινης μετάβασης που θα είχαν ως αποτέλεσμα την μείωση των ρύπων. Τα έσοδα αυτά, φαίνεται πως εξανεμίζονταν χωρίς πλάνο και συγκεκριμένη στρατηγική και απλά τύγχαναν λογιστικής διαχείρισης και όχι ορθής αξιοποίησης ώστε να εξυπηρετηθεί στον καλύτερο δυνατό βαθμό ο σκοπός. 

Το θετικό ωστόσο είναι ότι η Κυβέρνηση Ν. Χριστοδουλίδη έχει αναγνωρίσει το πρόβλημα το οποίο συνεχιζόταν εδώ και μία δεκαετία και προχωρά με σχετική ρύθμιση, ούτως ώστε από την μια να πηγαίνει το 100% των εισπράξεων (μέχρι σήμερα ήταν το 50%) σε αυτού του είδους έργα και από την άλλη όλα αυτά τα έργα να ενταχθούν σε στρατηγική, η οποία όλα αυτά τα χρόνια δεν υπήρχε. 

Για να γίνουμε πιο συγκεκριμένοι: 

Το 2012 δημιουργήθηκε το Σύστημα Εμπορίας Δικαιωμάτων Εκπομπής Αερίων του Θερμοκηπίου (ΣΕΔΕ). Δηλαδή, η αγοροπωλησία ρύπων, με αυξανόμενη αξία ανά τόνο κάθε χρόνο, με σκοπό τη μείωση τους. 

Η Κυπριακή Δημοκρατία από το 2012 δημοπρατεί τα δικαιώματα ρύπων, αποκομίζοντας έσοδα δεκάδων εκατομμυρίων και παράλληλα η ΑΗΚ αγοράζει δικαιώματα ρύπων αξίας εκατοντάδων εκατομμυρίων, επιφέροντας κόστος στους καταναλωτές, αφού αυτή η δαπάνη μετακυλίεται στους πολίτες μέσω των λογαριασμών ηλεκτρισμού. 

Μάλιστα, η αξία ανά τόνο ρύπων αυξάνεται χρόνο με τον χρόνο που έχει ως αποτέλεσμα από τη μια μεγαλύτερα έσοδα για το κράτος και ταυτόχρονα, λόγω υποχρεωτικής αγοράς ρύπων από την ΑΗΚ, αυξημένους λογαριασμούς ρεύματος. 

Ειδικότερα, η Κυπριακή Δημοκρατία από το 2012 μέχρι και το 2022, είχε συνολικά έσοδα €284 εκατομμύρια από τη πώληση ρύπων, ενώ η ΑΗΚ από το 2017 μέχρι και το 2022, όπου ξεκίνησε να αγοράζει ρύπους, έδωσε περισσότερα από €569 εκατομμύρια ως ρυπαίνων. (Ποσό που επωμίζονται και θα συνεχίζουν να επωμίζονται οι καταναλωτές). 

Πού πήγαν τα €284 εκατ. που πήρε το κράτος από τους ρύπους 

Σύμφωνα με αρμόδια πηγή που μίλησε στην Brief, μέρος αυτών των €284 εκατ. χρησιμοποιήθηκε για έργα και ενέργειες που αφορούν γενικότερα την πράσινη μετάβαση και τη μείωση ρύπων, αλλά από τη μια ούτε ολόκληρο το ποσό δόθηκε και από την άλλη ούτε τα ποσά που τελικά προϋπολογίστηκαν χρησιμοποιήθηκαν βάσει γενικότερου και αποδοτικού σχεδιασμού, αλλά απλά μπήκαν «άτακτα» σε προϋπολογισμούς διαφόρων Υπουργείων. Το σημειωθεί ότι το ποσό που ήταν υποχρεωμένη η Κυπριακή Δημοκρατία από την Οδηγία της ΕΕ να δαπανεί στην πράσινη μετάβαση ανερχόταν στο 50% των εσόδων από τους ρύπους και αυτό το ποσοστό ακολουθείτο αλλά 'άτακτα' όπως σημειώνεται και πιο πάνω.  

Όπως ανέφερε η ίδια πηγή, αυτά τα έργα και ενέργειες δεν γίνονταν με ορθολογιστικό τρόπο, αλλά έτυχαν σε αρκετές περιπτώσεις λογιστικής διαχείρισης. 

Πιο συγκεκριμένα, όσα εκατομμύρια εισέπραττε ως έσοδα κάθε χρόνο η Κυπριακή Δημοκρατία από τη πώληση ρύπων πήγαιναν στο Πάγιο Ταμείο. Από το 2012 μέχρι και το 2022 η Κυπριακή Δημοκρατία είχε συνολικά έσοδα €284 εκατομμύρια. 

Η υποχρέωση της Κυπριακής Δημοκρατίας, ήταν το 50% αυτών τον εσόδων κάθε χρόνο να χρησιμοποιούνται για σκοπούς μείωσης των ρύπων και άλλων ενεργειών που αφορούν γενικότερα την πράσινη μετάβαση. 

Ωστόσο, όπως επεξήγησε η ίδια αρμόδια πηγή στην Brief, το 50% αυτών των χρημάτων δεν χρησιμοποιούνταν βάσει προγραμματισμού, αλλά η διαχείριση τους γινόταν με μη ορθολογιστικό τρόπο. 

Όπως είμαστε σε θέση να γνωρίζουμε, η κυβέρνηση συγκέντρωνε τα ποσά από κάθε προϋπολογισμό Υπουργείου που αφορούσε τέτοιους είδους στόχους, καλύπτοντας έτσι με αυτό τον τρόπο το 50% της υποχρέωσης της. 

Κάτι όμως, που σύμφωνα με την ίδια πηγή, δεν αποτελεί τον ορθολογιστικό τρόπο για μείωση των ρύπων, καθώς ούτε έλεγχος μπορούσε να πραγματοποιηθεί από το Τμήμα Περιβάλλοντος που ήταν η αρμόδια Αρχή για τους ελέγχους, αλλά ούτε και υπήρχε εκ των προτέρων προγραμματισμός για τις δράσεις και ενέργειες. 

Γι’ αυτό εξάλλου όπως αναφέρει η ίδια πηγή, αλλά όπως σημειώνει και η ίδια η Ελεγκτική Υπηρεσία σε σχετική της Έκθεση, δεν μπορούν να υπολογιστούν κατά πόσον οι ενέργειες και τα έργα που πραγματοποιήθηκαν από κάθε Υπουργείο ξεχωριστά όλο αυτό το διάστημα, αφού έγιναν χωρίς κεντρικό προγραμματισμό, είχαν τα αποτελέσματα που έπρεπε. 

Δεν μειώθηκαν οι ρύποι 

Αν και όπως αναφέραμε πιο πάνω, οι ενέργειες της Κυβέρνησης από το 2012 μέχρι και σήμερα δεν έτυχαν σωστού ελέγχου και δεν μπορούν να υπολογιστούν, εντούτοις τα στοιχεία από την αγορά ρύπων της ΑΗΚ δείχνουν ότι η πολιτική που είχε ακολουθηθεί απέτυχε. 

Ειδικότερα, σύμφωνα με τα στοιχεία, τα δικαιώματα που αγόρασε η ΑΗΚ από το 2012 μέχρι και το 2022, δείχνουν πως δεν επήλθε σοβαρή μείωση στους ρύπους, καθώς κυμαίνονται την τελευταία δεκαετία σε πάνω από τα 3 εκατ. τόνους κάθε χρόνο. 

Αλλάζει τον τρόπο η νέα Κυβέρνηση – Το 100% θα πηγαίνει σε έργα για μείωση των ρύπων

Όπως πληροφορείται η Brief η κυβέρνηση Ν. Χριστοδουλίδη έχει εντοπίσει την εν λόγω αστοχία (κάτι που περιγράφεται και στην σχετική έκθεση της Ελεγκτικής Υπηρεσίας) και προχωρά με ρύθμιση του ζητήματος. Μάλιστα, όπως πληροφορούμαστε έχει ήδη γίνει η προετοιμασία προς αυτό τον σκοπό και σχετικό Νομοσχέδιο βρίσκεται στα τελικά του στάδια για να εγκριθεί από το Υπουργικό Συμβούλιο και στη συνέχεια να κατατεθεί στην Βουλή των Αντιπροσώπων.  

Πιο συγκεκριμένα, σύμφωνα με τον νέο σχεδιασμό, το 100% αυτών των εσόδων, τα οποία αντιστοιχούν πλέον σε πάνω από €100 εκατ. τον χρόνο, θα διατίθενται σε έργα και ενέργειες, τα οποία θα προχωρούν βάσει σχεδιασμού και στρατηγικής και για τα οποία θα υπάρχει εκ των προτέρων εκτίμηση για τον αντίκτυπο που θα έχουν στη μείωση των ρύπων. 

Θα συνεχιστεί το χαράτσι των ρύπων

Πάντως, αυτό που φαίνεται σίγουρο είναι πως η αγορά ρύπων από την ΑΗΚ, άρα και τα επιπλέον έξοδα για τους καταναλωτές, θα συνεχιστούν για χρόνια. 

Πιο συγκεκριμένα, σύμφωνα με τα όσα ανέφερε αρμόδια πηγή της ΑΗΚ στην Brief, η Αρχή υπολογίζει ότι η δαπάνη για ρύπους το 2023 θα φτάσει τα €300 εκατομμύρια. (Να σημειώσουμε πως μέχρι τον Οκτώβριο του 2022 η ΑΗΚ είχε αγοράσει ρύπους αξίας €211 εκατ.). 

Παρόμοιο ποσό φαίνεται να έχει προϋπολογίσει η ΑΗΚ και για το 2024, ωστόσο, σε αυτούς τους υπολογισμούς έχει προστεθεί και η έλευση του Φυσικού Αερίου στην Κύπρο μετά το μισό του 2024. 

Εδώ θα πρέπει να σημειωθεί πως με την έλευση του Φυσικού Αερίου στην Κύπρο οι ρύποι δεν θα εκμηδενιστούν και έτσι η ΑΗΚ θα πρέπει να συνεχίσει την αγορά ρύπων. Η αλλαγή που θα προκύψει από τη χρήση Φυσικού Αερίου θα είναι η μείωση των ρύπων, ωστόσο, λόγω του ότι η τιμή των ρύπων αυξάνεται χρόνο με τον χρόνο, αυτά τα ποσά ενδεχομένως να εξισώνονται με προηγούμενες χρονιές όπου ο κάθε τόνος στοίχιζε λιγότερο.

Αυτός ακριβώς είναι ο λόγος όπου χρειάζεται σωστός σχεδιασμός και εκ των προτέρων προγραμματισμός ώστε όχι μόνο να μην υπάρξει αύξηση της δαπάνης αλλά μείωση της, όπως σημείωσε στην Brief πρόσωπο που δραστηριοποιείται στον τομέα της ενέργειας, σημειώνοντας την ίδια ώρα, πως οι ρύποι δεν θα εξαφανιστούν από τη μια ημέρα στην άλλη απλά με την αντικατάσταση του μαζούτ με το Φυσικό Αέριο στη συμβατική παραγωγή. 

Γιατί απέτυχε το ΣΕΔΕ σε κρατικές / ημικρατικές υπηρεσίες και πέτυχε στον ιδιωτικό τομέα 

Σύμφωνα με την ίδια πηγή που μίλησε στην Brief, το Σύστημα Εμπορίας Δικαιωμάτων Εκπομπής Αερίων του Θερμοκηπίου (ΣΕΔΕ) το οποίο έχει ως στόχο τη μείωση των ρύπων, απέτυχε σε μεγάλο βαθμό στην Κύπρο, για 3 κυρίως λόγους. 

Όπως επεξήγησε, η καθυστέρηση στην έλευση Φυσικού Αερίου που θα μεταφραζόταν σε μείωση ρύπων, η αδυναμία του δικτύου της ΑΗΚ να δεχθεί περισσότερη διείσδυση ΑΠΕ, αλλά και το απομονωμένο ηλεκτρικό σύστημα της Κύπρου, το οποίο δεν επιτρέπει την εισαγωγή ηλεκτρικού ρεύματος στο νησί, αποτελούν τους κυριότερους λόγους της αποτυχίας του ΣΕΔΕ. 

Εν αντιθέσει όπως αναφέρει, στον ιδιωτικό τομέα αυτή η επιπλέον δαπάνη φαίνεται πως έχει λειτουργήσει θετικά ως προς τη μείωση των ρύπων, καθώς στον ιδιωτικό τομέα στην Κύπρο με συγκεκριμένες ενέργειες, όπως αξιοποίηση αποβλήτων για παραγωγή ενέργειας, επιτεύχθηκε απάληψη των ρύπων με αποτέλεσμα να μετριασθεί το κόστος αγοράς των επιπλέον ρύπων. 

Να σημειώσουμε εδώ πως σύμφωνα με τα όσα ανέφεραν πηγές της Brief, η ΑΗΚ έχει μονάδα η οποία μπορεί να λειτουργήσει με καυσαέρια, μειώνοντας έτσι και την ανάγκη για αγορά ρύπων και παράγοντας έτσι φθηνότερη ενέργεια, ωστόσο, αυτή δεν λειτουργεί επειδή θα επηρεάσει αρνητικά την διείσδυση των ΑΠΕ στο δίκτυο. 

Χαράλαμπος Ζάκος