Η δυναμική της τιμολόγησης της ηλεκτρικής ενέργειας και η ενσωμάτωση των Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας (ΑΠΕ) είναι συνυφασμένες σε ένα περίπλοκο μοτίβο, ιδιαίτερα σε μικρές, ανώριμες και απομονωμένες αγορές ηλεκτρισμού, όπως της Κύπρου.
Καθώς η τιμή της ηλεκτρικής ενέργειας συνεχίζει να αυξάνεται στην Κύπρο (σε αντίθεση με το τι συμβαίνει στην υπόλοιπη Ευρώπη), προκαλώντας ανησυχία στους καταναλωτές, αναδύεται ένα καίριο ερώτημα: Μπορούμε να αλλάξουμε ή τουλάχιστο να επηρεάσουμε την τροχιά αυτής της αυξανόμενης τιμής ή είμαστε καταδικασμένοι σε πολύ ψηλότερες τιμές από αυτές της υπόλοιπης Ευρώπης; Παρόλο που έχουμε αρθρογραφήσει και αναλύσει με λεπτομέρεια το κόστος του ηλεκτρισμού και τους παράγοντες που το επηρεάζουν, εντούτοις κρίνεται σκόπιμο να αναπτυχθούν, περαιτέρω, ορισμένες πτυχές και να δοθούν διευκρινίσεις για θέματα που αφορούν το ρόλο του μοντέλου της Ανταγωνιστικής Αγοράς Ηλεκτρισμού, σε συνάρτηση με την ενσωμάτωση των ΑΠΕ και τη διαμόρφωση της τιμής της ηλεκτρικής ενέργειας.
Μοντέλο Στόχος για την Αγορά Ηλεκτρισμού της Κύπρου
Για να μελετήσουμε τη συνάρτηση της τιμής της ηλεκτρικής ενέργειας σε ανταγωνιστικό περιβάλλον αγοράς ηλεκτρισμού, θα πρέπει να αξιολογήσουμε κριτικά το Μοντέλο Στόχος, που έχει επιλεγεί για εφαρμογή, χωρίς να λαμβάνονται υπόψη οι ιδιαιτερότητες της μικρής, απομονωμένης και ανώριμης Αγοράς Ηλεκτρισμού της Κύπρου. Το Μοντέλο Στόχος, που εφαρμόζεται ήδη σε πολλές χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, σύμφωνα με τις κατευθυντήριες γραμμές της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, κάνει χρήση του μηχανισμού τιμολόγησης της οριακής τιμής πώλησης -pay as clear- ανά ημίωρη περίοδο εμπορίας (δηλαδή της πιο ψηλής τιμής ηλεκτρικής ενέργειας που περιλήφθηκε στις ποσότητες πώλησης) για τον καθορισμό της τιμής πώλησης. Αυτό σημαίνει ότι η παραγωγή ΑΠΕ, που θα συμμετέχει στην Προημερήσια/Χονδρική Αγορά, θα μπορεί να υποβάλλει ακόμα και μηδενικές προσφορές, αλλά θα αποζημιώνεται σύμφωνα με την ακριβότερη προσφορά που θα απαιτείται για την κάλυψη της ζήτησης ηλεκτρισμού.
Στρεβλώσεις και υπερκέρδη
Λαμβάνοντας σοβαρά υπόψη ότι στο ενεργειακό μείγμα της Κύπρου δεν περιλαμβάνεται και ηλεκτρική ενέργεια με χαμηλό λειτουργικό κόστος, που να καλύπτει αξιόπιστα ολόκληρη τη ζήτηση του ηλεκτρισμού, όπως είναι η ενέργεια από ηλεκτρικές διασυνδέσεις, υδροηλεκτρικά έργα, πυρηνικούς ηλεκτροπαραγωγούς σταθμούς κτλ, εξάγεται το συμπέρασμα ότι για την κάλυψη της ζήτησης θα απαιτείται οπωσδήποτε και συμμετοχή της συμβατικής παραγωγής της ΑΗΚ ή άλλων συμβατικών παραγωγών (που κατά πάσα πιθανότητα θα έχουν ψηλότερο κόστος παραγωγής, λόγω εξάρτησης από τα ορυκτά καύσιμα και επιβολής ψηλής φορολογίας για τους ρύπους).
Αυτό το γεγονός θα έχει ως αναπόφευκτο αποτέλεσμα, η παραγωγή ΑΠΕ να αποζημιώνεται στην ψηλή τιμή της συμβατικής παραγωγής και να αποκομίζει υπερκέρδη από την εφαρμογή του Μοντέλου Στόχος. Αυτό το συμπέρασμα της πραγματοποίησης υπερκερδών από την παραγωγή ΑΠΕ αποδεικνύεται με τη μερική εφαρμογή του Μοντέλου Στόχος στο πλαίσιο της Μεταβατικής Ρύθμισης για την Αγορά Ηλεκτρισμού της Κύπρου. Η σύνδεση του κόστους της συμβατικής παραγωγής (κόστος αποφυγής) με τον τρόπο αποζημίωσης της παραγωγής ΑΠΕ, προκαλεί ήδη στρεβλώσεις στην τιμή του ηλεκτρικού ρεύματος, που εστιάζονται κατά κύριο λόγο στην πραγματοποίηση υπερκερδών από την παραγωγή ΑΠΕ.
Με αυτό τον τρόπο, τα πιθανά οφέλη της αυξημένης διείσδυσης ΑΠΕ, όπως το χαμηλότερο κόστος παραγωγής σε σύγκριση με τις παραδοσιακές (συμβατικές) μεθόδους παραγωγής και οι μειωμένες εκπομπές ρύπων, δεν αξιοποιούνται επαρκώς, με αποτέλεσμα να μην έχουν αντίκτυπο στη μείωση της τιμής της ηλεκτρικής ενέργειας. Το απαισιόδοξο της υπόθεσης είναι ότι αυτή η κατάσταση της Αγοράς Ηλεκτρισμού στην Κύπρο αναμένεται να συνεχίσει με το ίδιο μοτίβο και δεν θα αλλάξει, τόσο βραχυπρόθεσμα όσο μεσοπρόθεσμα, ώστε να επιτρέπει μικρή αισιοδοξία, αφού ακόμα και η εκτίμηση για την υλοποίηση της ηλεκτρικής διασύνδεσης έχει μετατεθεί με χρονικό ορίζοντα το 2030. Η μόνη αλλαγή που θα μπορούσε καταλυτικά να επέλθει είναι στον χρόνο της εκκαθάρισης των συναλλαγών, ώστε οι εκκαθαρίσεις να μην γίνονται ανά μήνα, όπως στρεβλωτικά συμβαίνει στο πλαίσιο της Μεταβατικής Ρύθμισης, αλλά ανά ημίωρο. Σημειώνεται σχετικά ότι η μηνιαία εκκαθάριση δεν επιτρέπει την ανάπτυξη ανταγωνισμού, ακόμα και στις περιπτώσεις υπερπροσφοράς της παραγωγής ΑΠΕ και ως εκ τούτου δεν συμβάλλει στη μείωση της τιμής της ηλεκτρικής ενέργειας προς όφελος του καταναλωτή.
Καταληκτικά αναφέρεται σχετικά ότι η λύση της αποθήκευσης της ηλεκτρικής ενέργειας, που δυνητικά θα μπορούσε να εξυπηρετήσει καταλυτικά ενόψει των σημερινών αδιεξόδων στο ηλεκτρικό σύστημα και στην αγορά ηλεκτρισμού, εκτιμάται ότι λόγω κόστους δεν θα μπορεί, ακόμα και μεσοπρόθεσμα, να συμβάλει στη μείωση της τιμής του ηλεκτρισμού. Αυτή η λύση, μάλλον μπορεί να λειτουργήσει μόνο με επιχορήγηση και κρατική στήριξη.
Υστερεί το Μοντέλο Στόχος
Κατά την τεχνοκρατική μου άποψη, το Μοντέλο Στόχος, που είναι σχεδιασμένο να λειτουργεί και να αποδίδει σε μεγαλύτερες και ανταγωνιστικά ώριμες αγορές ηλεκτρισμού με ψηλή διείσδυση ΑΠΕ, υστερεί στην αντιμετώπιση των ιδιαίτερων προκλήσεων της Αγοράς Ηλεκτρισμού της Κύπρου. Το μικρό μέγεθος της αγοράς, η σχετικά χαμηλή διείσδυση ΑΠΕ, η έλλειψη διασυνδέσεων, το ενεργειακό μείγμα χωρίς τεχνολογίες χαμηλού λειτουργικού κόστους για αξιόπιστη κάλυψη ολόκληρης της ζήτησης και το ψηλό κόστος της συμβατικής παραγωγής και των ρύπων, εμποδίζουν την αποτελεσματικότητα του Μοντέλου Στόχος για την Αγορά Ηλεκτρισμού της Κύπρου.
Κατά συνέπεια, εκτιμάται από αρκετούς ότι αυτό το μοντέλο, όπως σχεδιάζεται να λειτουργήσει στη βάση του μηχανισμού τιμολόγησης της οριακής τιμής πώλησης -pay as clear-, προφανώς θα προκαλέσει βραχυπρόθεσμη έως μεσοπρόθεσμη αύξηση της τιμής της ηλεκτρικής ενέργειας, επιβαρύνοντας περαιτέρω τον Κύπριο καταναλωτή. Η θέση ότι η εφαρμογή αυτού του μοντέλου θα προκαλέσει στρεβλώσεις στην τιμή της ηλεκτρικής ενέργειας ενισχύεται και από το γεγονός ότι ο μηχανισμός τιμολόγησης της οριακής τιμής πώλησης βασίζεται σε δύο κύριες παραδοχές. Την παρουσία θετικού οριακού κόστους (κόστος καυσίμου και κόστος ευκαιρίας -opportunity cost-) και στη δυνατότητα κατανομής (δηλαδή στην ευελιξία των μονάδων παραγωγής να δέχονται εντολές ώστε να ανταποκρίνονται πλήρως και με επάρκεια στις αυξομειώσεις της ζήτησης ανά πάσα στιγμή). Αυτές οι δύο προϋποθέσεις στην ουσία ικανοποιούνται ανεπαρκώς από τα συστήματα ΑΠΕ (που βρίσκονται εγκατεστημένα επί του παρόντος στην Κύπρο) και συνεπώς καθιστούν τον μηχανισμό τιμολόγησης της οριακής τιμής αναποτελεσματικό (για αυτά τα συστήματα).
Χρειάζεται αλλαγή πλεύσης
Εναλλακτική στις στρεβλώσεις και στην αύξηση της τιμής της ηλεκτρικής ενέργειας, που προκαλεί το Μοντέλο Στόχος, όπως σχεδιάζεται να λειτουργήσει στη βάση του μηχανισμού τιμολόγησης της οριακής τιμής πώλησης -pay as clear-, θα μπορούσε να είναι η ουσιαστική τροποποίηση του Μοντέλου Στόχος ή ακόμα και η αλλαγή του, εάν αυτό κριθεί σκόπιμο ότι αποβαίνει προ όφελος του Κύπριου καταναλωτή. Η διάρκεια ισχύος της τροποποίησης θα πρέπει να είναι μάλλον μεσοπρόθεσμου χαρακτήρα, τουλάχιστον μέχρις ότου η Αγορά Ηλεκτρισμού της Κύπρου μπορέσει να διασυνδεθεί με τις υπόλοιπες αγορές της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Τονίζεται σχετικά ότι στο πλαίσιο της ουσιαστικής τροποποίησης του Μοντέλου Στόχος θα πρέπει απαραίτητα να επιτυγχάνεται η απεμπλοκή του κόστους της συμβατικής παραγωγής από την τιμή αποζημίωσης της παραγωγής ΑΠΕ. Η απεμπλοκή αυτή, που θα έχει διάρκεια ισχύος ενόσω το κόστος της συμβατικής θα είναι ψηλότερο από αυτό της παραγωγής ΑΠΕ, θα συμβάλει στην αποτροπή της πραγματοποίησης υπερκερδών από την παραγωγή ΑΠΕ.
Για την επίτευξη του στόχου της απεμπλοκής του κόστους της συμβατικής παραγωγής από την τιμή αποζημίωσης της παραγωγής ΑΠΕ, προτείνεται ως πιθανή λύση για προβληματισμό ο μηχανισμός τιμολόγησης -pay as bid-. Αυτός ο μηχανισμός τιμολόγησης, που προφανώς μπορεί να λειτουργήσει εντός του πλαισίου του Μοντέλου Στόχος, επιτρέπει στους παραγωγούς να αποζημιώνονται με βάση τις προσφορές που έχουν υποβάλει. Κάθε παραγωγός υποβάλλει προσφορά που αντιπροσωπεύει το κόστος παραγωγής ή την προθυμία του να προμηθεύσει ηλεκτρική ενέργεια σε συγκεκριμένη τιμή. Οι προσφορές αξιολογούνται και οι παραγωγοί αποζημιώνονται σύμφωνα με τις αποδεκτές προσφορές τους.
Κριτήριο των επιλογών το απόλυτο όφελος του κύπριου καταναλωτή
Η ώρα για δράση είναι τώρα, που η τιμή της ηλεκτρικής ενέργειας καλπάζει. Οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής και τα ενδιαφερόμενα μέρη του τομέα της ηλεκτρικής ενέργειας, θα πρέπει να συντονιστούν για να επανεξετάσουν το Μοντέλο Στόχος της Αγοράς Ηλεκτρισμού της Κύπρου, ώστε να μπορεί να λειτουργήσει προς όφελος του Κύπριου καταναλωτή. Το Μοντέλο Στόχος, όπως είναι σχεδιασμένο να λειτουργήσει στη βάση του μηχανισμού τιμολόγησης της οριακής τιμής πώλησης -pay as clear-, εκτιμάται από αρκετούς ότι θα προκαλέσει βραχυπρόθεσμη έως μεσοπρόθεσμη αύξηση στην τιμή της ηλεκτρικής ενέργειας. Ήδη οι στρεβλώσεις στην αποζημίωση της παραγωγής ΑΠΕ είναι υπαρκτές στο πλαίσιο της εφαρμογής αυτού του μοντέλου στη Μεταβατική Ρύθμιση για την Αγορά Ηλεκτρισμού. Συνεπώς προκύπτει εύλογα ο προβληματισμός προς τι η εφαρμογή ενός μοντέλου που είναι παραδεκτό ότι θα προκαλέσει περαιτέρω επιβάρυνση στον Κύπριο καταναλωτή;
Επιλογές για αλλαγή πλεύσης υπάρχουν. Έχουμε προτείνει ως ενδεχόμενη λύση την απεμπλοκή του κόστους της συμβατικής παραγωγής από την τιμή αποζημίωσης της παραγωγής ΑΠΕ, με την εισαγωγή του μηχανισμού τιμολόγησης -pay as bid-, αλλά μάλλον θα υπάρχουν και άλλες λύσεις. Τονίζεται ότι το μέλλον της προσιτής και βιώσιμης ηλεκτρικής ενέργειας στην Κύπρο εξαρτάται από τις επιλογές που κάνουμε σήμερα. Κριτήριο μας για αυτές τις επιλογές θα πρέπει να είναι το απόλυτο όφελος του Κύπριου καταναλωτή, που απαιτεί μείωση ή τουλάχιστο συγκράτηση της τιμής της ηλεκτρικής ενέργειας.
*Ο Χριστάκης Χατζηλαού είναι Ηλεκτρολόγος Μηχανικός με πολυετή πείρα στη λειτουργία του ηλεκτρικού συστήματος