Το τελευταίο διάστημα έχουμε γίνει μάρτυρες μιας σκληρής δημόσιας αντιπαράθεσης, με εμπλεκόμενους τον  Σύνδεσμο Αγοράς Ηλεκτρισμού, τον Σύνδεσμο Αιολικής Ενέργειας Κύπρου, την Αρχή Ηλεκτρισμού Κύπρου (ΑΗΚ) και την Συντεχνία Επιστημονικού Προσωπικού ΑΗΚ, σε σχέση με το Γενικό Πλαίσιο Σχεδίου Στήριξης για Κατασκευή Συστημάτων Αποθήκευσης σε συνδυασμό με Έργα Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας (ΑΠΕ), που έχει εξαγγείλει το Υπουργείο Ενέργειας για δημόσια διαβούλευση. 

Το πιο σημαντικό που ενδιαφέρει το πλατύ κοινό, είναι να αξιολογηθεί με επιχειρήματα, ποια θέση των εμπλεκόμενων στη δημόσια αντιπαράθεση αποβαίνει προς όφελος της πλειοψηφίας των Κύπριων καταναλωτών, αφού σε τελική ανάλυση όλοι επαγγέλλονται ότι αποσκοπούν στη μείωση της τιμής του ηλεκτρικού ρεύματος. 

Γενικό Πλαίσιο Σχεδίου Στήριξης

Το Γενικό Πλαίσιο Σχεδίου Στήριξης του Υπουργείου Ενέργειας υποστηρίζει την κατασκευή κεντρικής αποθήκευσης με ιδιοκτήτη τον Ιδιοκτήτη Συστήματος Μεταφοράς  και διαχειριστή τον Διαχειριστή Συστήματος Μεταφοράς Κύπρου και διάσπαρτης αποθήκευσης κατάντη του μετρητή σε υφιστάμενα και μελλοντικά συστήματα ΑΠΕ, των οποίων η ενέργεια θα τυγχάνει αγοράς από την ΑΗΚ Προμήθεια. Το σκεπτικό του Υπουργείου, όσον αφορά την κατασκευή κεντρικής αποθήκευσης, εστιάζεται στο γεγονός ότι το Ηλεκτρικό Σύστημα της Κύπρου είναι μικρό και απομονωμένο και συνεπώς η κεντρική αποθήκευση θα μπορούσε να συμβάλει βέλτιστα, αφενός στην ενίσχυση της ασφαλούς και οικονομικής λειτουργίας του με την προφορά επικουρικών υπηρεσιών και ενέργειας σε περιόδους αιχμής και αφετέρου στην ασφαλή απορρόφηση της πλεονάζουσας παραγωγής ΑΠΕ. 

Σε σχέση με την αγορά της ηλεκτρικής ενέργειας του υβριδικού μορφώματος (σύστημα αποθήκευσης σε συνδυασμό με έργα ΑΠΕ) από την ΑΗΚ Προμήθεια, το Υπουργείο μάλλον προκρίνει ότι με αυτό τον τρόπο το οποιοδήποτε όφελος από τη λειτουργία του υβριδικού μορφώματος θα  καταλήγει στην πλειοψηφία των Κύπριων καταναλωτών. 

Οι “πολέμιοι” αυτού του Γενικού Πλαισίου Σχεδίου Στήριξης, και συγκεκριμένα ο Σύνδεσμος Αγοράς Ηλεκτρισμού, ισχυρίζονται ότι το εν λόγω Γενικό Πλαίσιο “εισάγει αδικαιολόγητες και δυσανάλογες διακρίσεις προς όφελος της ΑΗΚ, οδηγώντας στην πράξη στην εφαρμογή του Μοντέλου Μοναδικού Αγοραστή (Single Buyer Model)”. Πέραν τούτου προβάλλουν και τον ισχυρισμό ότι “η εφαρμογή αυτού του Μοντέλου, εκτός από την κατάρρευση της Μεταβατικής Ρύθμισης Αγοράς Ηλεκτρισμού, θα καταστήσει άνευ αντικειμένου την Ανταγωνιστική Αγορά Ηλεκτρισμού”.  

Ανταγωνιστική Αγορά Ηλεκτρισμού 

Για τη  διαχείριση των ηλεκτρικών  συστημάτων στο πλαίσιο των Αγορών Ηλεκτρισμού εφαρμόζονται ειδικά μοντέλα με στόχο την ανάπτυξη του ανταγωνισμού και τη μείωση των τιμών της ηλεκτρικής ενέργειας προς όφελος των καταναλωτών. Στην Αγορά Ηλεκτρισμού της Κύπρου, οι αρμόδιοι φορείς έχουν αποφασίσει την εφαρμογή του Μοντέλου Στόχος, όπως και οι κατευθυντήριες γραμμές της Ευρωπαϊκής Ένωσης, με στόχο τη μείωση της τιμής του ηλεκτρικού ρεύματος μέσω της ανάπτυξης ανταγωνισμού.

 Όμως αυτό το Μοντέλο, όπως προβλέπεται να εφαρμοστεί  στη μικρή, απομονωμένη και ανώριμη Αγορά Ηλεκτρισμού της Κύπρου, εκτιμάται από πολλούς ότι θα προκαλέσει βραχυπρόθεσμή και μάλλον μεσοπρόθεσμη αύξηση στην τιμή του ηλεκτρικού ρεύματος, κάτι που δεν αποβαίνει προς όφελος του Κύπριου καταναλωτή. Όπως έχουμε αναφέρει στο πλαίσιο προηγούμενης αρθρογραφίας μέσω του BRIEF, αυτό το Μοντέλο θα πρέπει να τροποποιηθεί ουσιαστικά με την απεμπλοκή του κόστους της συμβατικής παραγωγής από τον τρόπο αποζημίωσης της παραγωγής ΑΠΕ. 

Μεταβατική Ρύθμιση Αγοράς Ηλεκτρισμού 

Η Μεταβατική Ρύθμιση της Αγοράς Ηλεκτρισμού (προθεσμιακή αγορά του Μοντέλου Στόχος) λειτουργεί προσωρινά από το 2017 στη βάση διμερών συμβολαίων μεταξύ ιδιωτών προμηθευτών και παραγωγών (Ρυθμιστική Απόφαση ΡΑΕΚ 04/2017). Οι προμηθευτές στο πλαίσιο της Μεταβατικής Ρύθμισης, έχουν την υποχρέωση για εξεύρεση καταναλωτών με στόχο τη διάθεση της παραγόμενης ενέργειας που εξασφαλίζεται μέσω των διμερών συμβολαίων.  Σημειώνεται σχετικά ότι με βάση απόφαση της ΡΑΕΚ, η ΑΗΚ Προμήθεια δεν επιτρέπεται να έχει  συμμετοχή στη Μεταβατική Ρύθμιση και ως εκ τούτου η λειτουργία της δεν επηρεάζει άμεσα το τιμολόγιο της ΑΗΚ, που αφορά την πλειοψηφία των Κύπριων καταναλωτών. 

Λαμβάνοντας υπόψη, ότι στη Μεταβατική Ρύθμιση δεν έχει γίνει κατορθωτό να ενταχθούν μεγάλοι συμβατικοί παραγωγοί, αυτή καλύπτει  μόλις το 6-7% της ζήτησης ηλεκτρισμού και αφορά σχεδόν αποκλειστικά ηλεκτρική ενέργεια παραγόμενη από ΑΠΕ. Η αποτυχία της ένταξης μεγάλων συμβατικών παραγωγών στη Μεταβατική, οφείλεται βασικά στην αδυναμία των αρμόδιων φορέων να συνδέσουν και να λειτουργήσουν έγκαιρα μεγάλες συμβατικές μονάδες ιδιωτών παραγωγών. Αυτό το γεγονός έχει ως αποτέλεσμα η Μεταβατική  Ρύθμιση να λειτουργεί σχεδόν αποκλειστικά με προμηθευτές και παραγωγούς ΑΠΕ και να μην μπορεί να επιτελέσει το σκοπό για τον οποίο είχε σχεδιαστεί, δηλαδή την ανάπτυξη υγιούς ανταγωνισμού και τη μείωση της τιμής του ηλεκτρικού ρεύματος.

Συνεπώς προκύπτει εύλογα το ερώτημα κατά πόσο ο μέσος Κύπριος καταναλωτής επωφελείται από τη λειτουργία της Μεταβατικής με ηλεκτρική ενέργεια παραγόμενη σχεδόν αποκλειστικά από ΑΠΕ. Από τη λειτουργία της Μεταβατικής είναι φυσικό επόμενο να επωφελούνται κατά κύριο λόγο οι συμμετέχοντες προμηθευτές και παραγωγοί ΑΠΕ, εφόσον τους παρέχεται η δυνατότητα της διάθεσης της παραγόμενης ηλεκτρικής ενέργειας σε τιμές πολλαπλάσιες του πραγματικού  κόστους της παραγωγής ΑΠΕ για ένα μικρό ποσοστό ζήτησης ηλεκτρικής ενέργειας από καταναλωτές (επί του παρόντος γύρω στο 6-7%).  

Ενόψει των πιο πάνω πραγματικοτήτων σε σχέση με το που διοχετεύεται το όφελος της λειτουργίας της Μεταβατικής, εξάγεται το συμπέρασμα ότι ο μέσος Κύπριος καταναλωτής, που αποτελεί την πλειοψηφία της ζήτησης πέραν του 90% και τιμολογείται από την ΑΗΚ Προμήθεια, δεν έχει κανένα όφελος από τη λειτουργία της Μεταβατικής, όπως τυγχάνει λειτουργίας σήμερα, αλλά αντιθέτως επιβάρυνση, ως αποτέλεσμα της αύξησης του κόστος λειτουργίας της συμβατικής παραγωγής λόγω της αυξημένης διείσδυσης ΑΠΕ. Σημειώνεται σχετικά ότι το χαμηλό κόστος της παραγωγής ΑΠΕ, θα μπορούσε κάτω από διαφορετικές συνθήκες -πχ μέσω μειοδοτικών διαγωνισμών- να διοχετευτεί στο ενεργειακό μείγμα της ΑΗΚ και να επιφέρει όφελος για την πλειοψηφία των Κυπρίων καταναλωτών.   

Αυτό το συμπέρασμα, δηλαδή ότι η λειτουργία της Μεταβατικής δεν έχει όφελος αλλά επιβάρυνση για την πλειοψηφία των Κύπριων καταναλωτών, έρχεται σε αντίφαση με την πιο κάτω πρόνοια της Ρυθμιστικής Απόφασης 04/2017 για τη Μεταβατική που αυτολεξεί αναφέρει «-Κόστος Τελικού Καταναλωτή: Όφελος προς τον Κύπριο καταναλωτή και της εθνικής οικονομίας. Αποφυγή αύξηση της τιμής του ηλεκτρικού ρεύματος των καταναλωτών. Λαμβάνοντας υπόψη ότι η εν λόγω διευθέτηση είναι μια μεταβατική ρύθμιση λειτουργίας της αγοράς ηλεκτρισμού πριν την εφαρμογή του Τελικού Μοντέλου, αυτή δεν θα πρέπει να επιφέρει επιπλέον κόστος στον καταναλωτή.» 

Αξιολόγηση Γενικού Πλαισίου Σχεδίου Στήριξης 

Με βάση τις διακηρύξεις των εμπλεκόμενων στον τομέα της ηλεκτρικής ενέργειας, όλοι αποσκοπούν στη μείωση της τιμής του ηλεκτρικού ρεύματος προς όφελος του Κύπριου καταναλωτή.

 Όσον αφορά το Μοντέλο Στόχος, που πρόκειται να εφαρμοστεί πλήρως (το πότε παραμένει ακόμα άγνωστο) στην Αγορά Ηλεκτρισμού της Κύπρου, εκτιμάται από πολλούς ότι, χωρίς ουσιαστικές τροποποιήσεις που θα αφορούν, μεταξύ άλλων, και την απεμπλοκή του συμβατικού κόστους από τον τρόπο αποζημίωσης της παραγόμενης ενέργειας από ΑΠΕ, θα επιφέρει βραχυπρόθεσμη και μεσοπρόθεσμη αύξηση της τιμής του ηλεκτρικού ρεύματος. 
Αυτό ήδη αποδεικνύεται έμπρακτα με το σημερινό τρόπο λειτουργίας της Μεταβατικής Ρύθμισης (προθεσμιακή αγορά του Μοντέλου Στόχος) με ηλεκτρική ενέργεια παραγόμενη σχεδόν αποκλειστικά από ΑΠΕ. Αυτός ο τρόπος λειτουργίας  αποβαίνει προς όφελος των παραγωγών και των προμηθευτών της Μεταβατικής καθώς και μιας πολύ μικρής μερίδας καταναλωτών (κυρίως μεγάλων εμπορικών και βιομηχανικών καταναλωτών), που συνδέονται με συμφωνίες μέσω προμηθευτών ενταγμένων στη Μεταβατική. Σημειώνεται σχετικά ότι η λειτουργία της Μεταβατικής  επιβαρύνει έμμεσα την τιμή του ηλεκτρικού ρεύματος ως αποτέλεσμα της αύξησης του κόστος λειτουργίας της συμβατικής παραγωγής λόγω της αυξημένης διείσδυσης ΑΠΕ. 

Κατά την τεχνοκρατική  μας άποψη και σύμφωνα με τα όσα αναφέρονται πιο πάνω, η ένταξη των υβριδικών μορφωμάτων του Γενικού Πλαισίου του Υπουργείου (συστημάτων αποθήκευσης σε συνδυασμό με έργα ΑΠΕ) στη Μεταβατική Ρύθμιση, δεν θα απέβαινε σε όφελος της πλειοψηφίας των Κύπριων καταναλωτών, αλλά κυρίως σε όφελος των προμηθευτών της Μεταβατικής, που θα είχαν τη δυνατότητα διάθεσης της ενέργειας των υβριδικών μορφωμάτων σε ορισμένους επιλεγμένους καταναλωτές με τιμές πολύ μεγαλύτερες του κόστους των εγκαταστάσεων. Συνεπώς η πρόθεση του Υπουργείου για ανάθεση της αγοράς της παραγόμενης ενέργειας των υβριδικών μορφωμάτων από την ΑΗΚ Προμήθεια κατόπιν μειοδοτικών διαγωνισμών, στη βάση του Γενικού Πλαισίου όπως αυτό τέθηκε για δημόσια διαβούλευση, κρίνεται ότι θα αποβεί προς όφελος της πλειοψηφίας των Κύπριων καταναλωτών. Οι χαμηλές τιμές που αναμένονται να εξασφαλιστούν στο πλαίσιο των μειοδοτικών διαγωνισμών, θα εισαχθούν στο ενεργειακό μείγμα της ΑΗΚ με αποτέλεσμα το μέγιστο δυνατό όφελος για τον Κύπριο καταναλωτή, που στην καταπληκτική του πλειοψηφία (πέραν του 90 %) χρεώνεται με βάση την τιμολόγηση της ΑΗΚ. 

Πέραν τούτου και σε συνάρτηση με την πρόθεση του Υπουργείου για κατασκευή κεντρικής αποθήκευσης, θεωρείται ότι αυτή θα συμβάλει στην ενίσχυση της ασφάλειας και της οικονομίας,  κάτι που χρειάζεται άμεσα το μικρό και απομονωμένο Ηλεκτρικό Σύστημα της Κύπρου. Σημειώνεται σχετικά ότι για το οφέλη της κεντρικής αποθήκευσης έχουμε ασχοληθεί με λεπτομέρεια στο πλαίσιο προηγούμενης αρθρογραφίας μέσω του BRIEF.

Χριστάκης Χατζηλαού*

*Ο Χριστάκης Χατζηλαού είναι Ηλεκτρολόγος Μηχανικός με πολυετή πείρα στη λειτουργία του ηλεκτρικού συστήματος